«Кенекем менің кеткен соң, Заманым қалды тарылып. Салтанатты хандардан Жетім қалдым айрылып! Екі бірдей…

Тапсырма. «Ол кім? Бұл не?» әдісі. С.Мұратбеков «Жусан иісі» әңгімесі бойынша берілген үзінділердің кімге қатысты екенін немесе не нәрсеге байланысты айтылып жатқанын анықтандар. Ойларынды дәлелдеп, жауаптарыңды толықтырып жазыңдар. Үзінді . Дүниедегі жақсылық атаулының бәр-бәрі: ерлік те, ізгілік те, сұлулық пен ақылдылық та, әйтеуір адамға тән не бір асыл қасиеттің барлығы да сонда болушы еді. . Оны естігенде біз — алым-жұлым киінген қара борбай балалар бір сәтке жадау қалпымызды ұмытып, шетімізден: көк семсерді жарқ- жұрқ еткізіп, ат ойнақтатып жауға қарсы арыстанша шабатын нағыз қас батырдай сезінуші едік өзімізді. — Мыналар шана ма! — дейтін мұрнын тыжырайтып. — Шіркін, өзінің рулі бар, алдында шамы бар ылдиға да, өрге де бірдей сырғанайтын шана болса. «Мынау алда тұрған асқар таудан күндіз құс ұшып өте алмайды, қанаты күнге күйіп қалады. Тек түнде ғана ұшып өтеді. Сондықтан да біз түнді күтуіміз керек. Түнде маған да қанат бітеді. Сен тек жығылып қалмай, көзіңді тарс жұмып, менің жалымнан мықтап ұстап этыр. Мен: «көзіңді аш!» дегенде бір-ақ аш. Сонда, мына асқар таудың арғы жағында, мұнан гөрі аласа, шошайған қоңыр тау тұрады. Ол «салғыз көзді дәудің мекені», — дейді. Ә. Мен білдім. Ей, бала, сендер кеше эшіп келдіңдер ғой, ә? Коныр сиырларын бар ғой, ә? — деді Ол кім? Бұл не?​

Сүйінбай қазақ тайпалары мен руларын атай отырып нені
жеткізгісі келгенін белгіле.
Жанқұты деген шешені,
Ешкімге дес бермеген.
Сен сияқты, Қатаған,
Ақылы жоқ ақынды,
Құл қылып қойын бақтырған.
Одан әрі барайын,
Керейге қолқа салайын.
Қарсы келген дұшпанын,
Қоралы қойдай айдаған.
Өр Алтайды жайлаған,
Наймандарға келейін,
Қабанбай шықан Найманым.
«Жайыл қырғынында» жайратып,
Құлашты кең жайғанмын.
Сол Найманның ішінде,
Бегімбет пен Қызайым.
Орал тауға бір қонып,
Кіші жүзге жетейін.
Елімнің қандай екенін,
Түсінген шығар көкейің.
Он екі ата байұлы,
Жеті аталы жеті ру,
Қанеки бетке қарашы,
Жете алдың ба санына?
Қоңыраттың Тоқсан екі ұлы бар,
Көкбөрісі даланың.
Жабылып атқа қонғанда,
Астында тастың жатарсың.
Барлық жауап дұрыс
Ел қамқоры болған адамдарын, батырларын марапаттайды
Өз елінің өсіп-өнген көптігін
​

«ұлтық накыштағы сәнді киімді тандаймын»деген тұжырым бойыншамәтін жазыңыз. Топтасқан есімдерін колданыңыз​

20. Оқы.
Бұл дүниеде туған жердің жусанынан артық ештеңе
жоқ. Бейбарыс сұлтан қартайған шағында дала кезіп, се
руендеп жүріп, көзі бір түп жусанға түседі. Жұлып алып,
иіскейді.
Кенет көз алдына еміс-еміс елес болып қалған туған
жері елестейді. Бір ыстық сағыныш жүрегіне толады.
Көзінен жас парлайды. Жусанды екі алақанымен қысып,
бетіне басып тұрып қалады. Сөйтіп, әлгі бір уыс жусанды
бойтұмарының ішіне салып алады. Елін сағынған сайын
иіскеп, мауқын басады.
А. Қыстаубайқызы
• Мәтіннің тақырыбы мен негізгі ойын анықта.
• Мәтін сөйлемдеріндегі етістіктерді тап. Олардың мәтіндегі рөлі
қандай?​

Шығарманың мазмұны бойынша оқиға желісін
рет-ретімен орналастыр.
Дегенмен қарапайым халықтың мұң-зарына
і түсінбей, өзін ғана ойлаған байға да зауал
келеді.
І
Кейін де сол атау көлдің аты болып қала
береді.
1
Отар-отар малдары бірінен соң бірі індетке
шалдығып, қырыла бастайды.
І
Кезінде менің көлiм деп билік жүргізген
байды мұқатқысы келгендер көлді
«Атқырылған» деп ауыл арасында атап
жүреді екен.
1
Арамдықпен жиған малдан түгі қалмаған
бай кедейлер қатарына амалсыз қосылады.​

58. Меңзер бағытымен оқып, шыққан сөйлемді тақырып етіп алып,
мәтін құрап көр.
​

Жазылым 1. Эссе құрылымы мен дамуын сақтап, «Жер бетінде соғыс болмасын!» деген тақырып бойынша келіс айқын көрсетіп жазыңыз. Жазылым мәтінінде одағай сөздерді қолданыңыз.​

Үзіндідегі көп нүктенің орнына тиісті
сөзді қой.

Біреуі – білсем екен демеклік. Не көрсе соған
талпынып, жалтыр-жұлтыр еткен болса, оған
қызығып, аузына салып, дәмін татып қарап,
тамағына, бетіне басып қарап, сырнай-
керней болса, дауысына ұмтылып, онан
ержетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да,
біреу күлсе де, біреу жыласа да тұра жүгіріп,
«ол немене?», «бұл немене?» деп, «Ол неге
үйтеді?», «бұл неге бүйтеді?» деп, көзі көрген,
құлағы естігеннің бәрін сұрап, тыныштық
көрмейді. Мұның бәрі –*******
құмары.​

Тапсырма. Мәтін Қан мен тер (романнан үзінді) қалай, тереңге кете ме тайызға шыға ма? Бүгін күн қалай батты, ертең мен Теңіз жайында әңгімелескен керемет әңгіме болатын балықтың бағыты сола ма, жоқ па? Балықшылар бүгін Райдың үйіне жиналды. Олар теңіз жайында, балың жайында әңгімелесіп отырды. Аттылы біреу есік алдына тоқтады. Аттан түсті. Атты байлап, сәлем Кәлен еді. Балықшылар Кәленді таныды. беріп, үйге кірді. Кіріп келген — Балықшы жас жігіт: Аға, отырыңыз! Төрге шығыңыз, — деді. Кален төрге шықпай, төмен отырып: Еламан, саған келдім, дел ойындағысын бірден айтты. Іздеп келдім, — Е, ат ұрлауды қойып, енді балық аулауға шықтың ба? — деді Рай. Балықшылар шошып қалды. Кәлен асықпады. Ол ашуланбай, түн болмаған кісідей жадырап: «Бала ғой», деп жүрсем, ержеткен екенсің, Балықшылар жадырап сала берді. Еламан: — Жарайды, шаруаңды айт! «Саған кісі керек», — дейді ғой. Мені пайшерiк қып алуға қалайсың? Мұз оятын кісі керек пе? Кәсіп — деді. Ал керек. Ендеше мені ал! — Шодырға бар. Билігі сонда. Міне, сөз! Ендігі жерде сендермен бірге жүріп көрейін, — деді. Ертеңінде Еламанға Андрей келді. Сақ бол. Федоров: «Аудың барлығы жарамсыз», – деп жатыр. Ертең сені бар адамыңмен мұз үстіне айдап шығайын деп жатыр. Мұз әлсіз емес пе? Оны мен де айттым. Бірақ Федоров тыңдамайды. Сақ бол! Тек абай- лап сөйлес! — деп кетті Иван. ВСЕ ГЛАГОЛЫ!​

ТАПСЫРМАНЫҢ МӘТІНІ
Мәтіннің бірінші бөлігінен теңеу сөзді тап.
Бөдене
Қыс. Күн суық. Інім екеуіміз жол жағалап
келеміз. Кенет Шиқ-шиқ еткен дыбыс естілді. Біз
дыбыс шыққан жерге жақындадық. Бұл
қанатымен қар сабалаған жұдырықтай бөдене
екен. Мен оны аяп кеттім. Қойныма тығып, үйге
әкелдім. Оң қанаты сыныпты. Оны таңып
қойдық. Бөдене күн өткен сайын жазыла
бастады.
Көктемге дейін үйде асырадық. Терезеден
сыртқа қыт-қыттап қарай береді. Күн әбден
жылынған соң, оны ұшырып жібердік. Бөдене
бізге алғыс айтып бара жатқандай болды.
Інім екеуміз қол бұлғадық.
​