12. Оқы. Күздің қай айының аты көп нүктемен берілген? . айы — қыстың хабаршысы. . айында жердің топы-…

Құқық және заңға қатысты сөздердің жалғасын табыңдар:

1. Бір қазаға екі. жоқ

2. Куәсіз істі күмән табар, Куәлі істі. табар

3. Мен. қылған күні ай жарық болды.

4. Би екеу болса,. төртеу.

5. Әр елдің. басқа, Иттері қара қасқа

6. Елшіге. жоқ.

7. Тақыр жерге су төксең, жүруге тайғақ болар, Жаманға сырыңды айтсаң, тар жерде. болар.

20. Оқы.
Бұл дүниеде туған жердің жусанынан артық ештеңе
жоқ. Бейбарыс сұлтан қартайған шағында дала кезіп, се
руендеп жүріп, көзі бір түп жусанға түседі. Жұлып алып,
иіскейді.
Кенет көз алдына еміс-еміс елес болып қалған туған
жері елестейді. Бір ыстық сағыныш жүрегіне толады.
Көзінен жас парлайды. Жусанды екі алақанымен қысып,
бетіне басып тұрып қалады. Сөйтіп, әлгі бір уыс жусанды
бойтұмарының ішіне салып алады. Елін сағынған сайын
иіскеп, мауқын басады.
А. Қыстаубайқызы
• Мәтіннің тақырыбы мен негізгі ойын анықта.
• Мәтін сөйлемдеріндегі етістіктерді тап. Олардың мәтіндегі рөлі
қандай?​

ПОМОГИТЕ ПОЖАЛУЙСТА

1. Баланы қалай сипаттайды?

2. Кейіпкер қандай тілек тілейді?

3. Берілген мақал-мәтелдердің қайсысы мәтін тақырыбы бола алады?

А) Ел іші — алтын бесік.

В) Туған жер — алтын бесік.

С) Айлалы батыр алдырмас.

Д) Ер жігіт елі үшін туады, елі үшін өледі.

4. Берілген сөздердің синонимін мәтіннен тауып жазыңыз.

а. ер______________________________________

в. демалу__________________________________

с. дұшпан _________________________________

5. Мәтіндегі оқиғаларды ретімен орналастырыңыз.

Оқиғалар Реті

Қаруы жоқ батыр дұшпандармен айқасады.

Пілді жауға қалдырмас үшін көтеріп алады.

Бала батыр болып өседі.

Көлге шомылып, қарағайдың ортасында демалып жатады.

Жазылым

Болымды және болымсыз етістіктерді қолдана отырып, еліміздің көрікті жерлері туралы

досыңызға хат жазыңыз (70-90 сөз).

17. Оқы. Сөйлемдерді сызбамен сәйкестендір. Қай сызба қай
сөйлемге сәйкес келетінін түсіндір.
Қарлығаштар ұшты.
Жаңбыр жауды.
Не? Не қылды?
Нелер? Қайтті?
Бұл сөйлемдегі сөздер қандай сұрақтарға жауап береді?​

1. Қазақ тіліне тән дыбыстар саны қанша?
A) 9 B) 10 C) 11 D) 12 E) 15
2. Тұйық буын деген не?
A) дауыстыдан басталып дауыссызға бітеді B) дауыссыздан басталып дауыссызға бітеді C) бір ғана дауыстыдан тұрады D) дауыссыздан басталып дауыстыға бітеді E) үш дауыссыз бен бір дауыстыдан тұратын буын (қарт)
3. Қай дыбыс еріннің дөңгеленіп алға қарай созылуы арқылы жасалады?
A) а B) ө C) ы D) ә E) е
4. Еріндік, жіңішке әрі қысаң дауысты дыбыстарды табыңыз.
A) ұ B) ө C) о D) ы E) ү
5. Үнді мен қатаң дауыссыздар қатар келген сөзді табыңыз.
A) Күзде жаңбыр жиі жауады. B) Әсет базардан доп алды. C) Қыста қар қалың жауды.
D) Жаздыгүні ауылға бардық. E) Ол жазда қайтыс болды.
6. Үндестік заңына бағынбайтын қосымшасы бар сөзді табыңыз.
A) жақсылық B) балалар C) күлекеш D) көрермін E) келешек
7. Мағынасы ұқсас (синоним) емес сөздерді табыңыз.
A) атамекен, отан B) шағым, өкініш C) қария, қарт D) әдемі, көрікті E) сабырлы, төзімді
8. Мақалды табыңыз.
A) Кемедегінің жаны бір. B) Дарияның жанынан құдық қазба. C) Жері байдың елі бай. D) Әлін білмеген әлек.
E) Айдағаны – бес ешкі, ысқырығы жер жарар.
9. Антоним бола алатын тұрақты тіркесті табыңыз.
A) азар да безер болды – ат-тонын ала қашты B) көрер таңды көзімен атырды, түн ұйқысын төрт бөлді C) Ит арқасы қиянда, ит өлген жер D) ит терісін басына қаптады – басын сипады E) көз шырымын алу, көз ілу
10. Қайталама қос сөзді табыңыз.
A) төсек-орын, ес-түс B) теп-тегіс, ап-ащы C) емін-еркін, ығы-жығы D) анда-санда, оқта-текте
E) қым-қуыт, ту-талақай
11. Септеулікке қатысы жоқ септікті табыңыз.
A) Атау септігі B) Барыс септігі C) Шығыс септігі D) Жатыс септігі E) Көмектес септігі
12. Қате жазылған қатарды табыңыз.
A) пединститутқа B) Қазатомөндіріске C) ұжымшарға D) медколледжге E) ҚазМҰУға
13. Берілген емле қай сөз табына қатысты?
«-ау, -еу» жұрнағы жалғанғанда, түбірдің соңындағы «ы, і» дыбыстары түсіп қалады.
A) Үстеу B) Сын есім C) Етістік D) Сан есім E) Зат есім
14. Етістікке қатысты емес терминді табыңыз.
A) етіс B) рай C) шақ D) жақ E) шырай
15. Жалғау жалғанбайтын сөз табын табыңыз.
A) Шылау B) Етістік C) Есімдік D) Үстеу E) Зат есім
16. Өзі жалғанған заттың екеу немесе одан артық екенін білдіретін қосымшаны табыңыз.
A) тәуелдік жалғау B) септік жалғау C) жіктік жалғау D) жұрнақ E) көптік жалғау
17. Төмендегі сандардың қайсысы нақты санды білдіреді?
А) ондарда В) он шақты С) он-он бес D) он жарым Е) ондаған
18. Тәуелденген сөзге жалғанбайтын септік жалғауын табыңыз.
A) –н B) –нда C) –ты D) –дан E) –бен
19. Қайсының мағыналық түрі жетеу?
A) Сан есім B) Сын есім C) Етістік D) Есімдік E) Шылау
20. Болжалдық сан есімге жатпайтын қатарды табыңыз.
A) мыңдаған B) ондарда C) жүзге тарта D) алтыдан бері E) бес-алты
21. Есімше қай жағдайда сөйлемде баяндауыш болады?
A) зат есіммен тіркесіп немесе ілік септігінде тұрып B) барыс, жатыс, шығыс, көмектес септіктерінде келіп
C) атау мен іліктен басқа септіктерде заттанып қолданылса D) көмекші есіммен, септеулік шылаулармен тіркесіп
E) жіктеліп келіп
22. Сөйлемдегі есімдік төл сөзде қалай өзгереді? Али оған келгенін айтты.
A) бізге B) оны C) сізге D) маған E) оған
23. Қай сөйлем түрі? Қорыққаны сонша – орнынан тұра алмай қалды.
A) Кезектес салалас B) Ыңғайлас салалас C) Себеп-салдар салалас D) Түсіндірмелі салалас E) Қарсылықты салалас
24. Қай сөйлем түрі? Маған шар берді, ағама доп берді.
A) Кезектес салалас B) Ыңғайлас салалас C) Себеп-салдар салалас D) Түсіндірмелі салалас E) Қарсылықты салалас
25. Берілген ереже қай сөйлем түріне қатысты?
Сөйлем соңына нүкте немесе (көтеріңкі интонациямен айтылса) леп белгісі (!) қойылады.
A) Хабарлы сөйлем B) Бұйрықты сөйлем C) Сұраулы сөйлем D) Лепті сөйлем E) Ешбіріне​

Қаратпа сөз қатысқан сөйлем:
А) ертең келерсин, жарығым?
В) Алда бастап келе жатқан-жұлдыз
С) умити зор әнші, жас әнші Айым, күле қарады
Д) жастардың басшысы гүлім ​

оқылым жАзылым 6-тапсырма. Мәтінді оқы. Қою қаріппен берілген сөздердің мағынасын анықта. Төменде берілген кестені толтыр.

Енисей өзенінің бойынан құпия жазуы бар құлпытастар табылғаны туралы алғашқы хабарды Н. К. Видзен, С. У. Ремезев айтқан. Сондай-ақ Сібірде айдауда жүрген швед офицері И. Т. Страленберг пен немістің белгілі ғалымы Д. Г. Мессершмид те ақпарат берген. Олар құпия жазулар туралы деректерді XVIII ғасырдың бас кезінде жазған мақалалары мен хаттарында келтірген. Бұл жазулардың құпиясы бір жарым ғасырға жуық ашылмады. Ғалымдар қанша үңілсе де, оның әліпбилік негізін таба алмады. Сондықтан алғашқыда олар «руна (белгісіз) жазу» деп аталды. Алайда ғылыми зерттеулер олардың түркі жазулары екенін анықтады.

1893 жылғы қарашада Дания корольдігі Ғылым академиясының мәжілісінде Вильгельм Томсен ғылыми әлемді дүр сілкіндірген мәлімдеме жасады. Ғалым ұзақ зерттеп, зерделеп, Орхон мен Енисей өзендерінің бойынан табылған ескерткіштердегі құпия жазуды оқудың кілтін тапқанын хабарлады. Ғалым ең алдымен «Тәңір» және «түрік» сөздерін оқыған еді.

Дәл осы кезде академик В. В. Радлов та өз бетінше ізденіп, руна жазудың он беске жуық әрпін анықтаған еді. Арада көп уақыт өтпей, В. В. Радлов Орхон өзенінің бойынан табылған үлкен тастардағы мәтінді толық оқып, аударып шықты. Кейін орыс түркітанушылары көп зерттеді. Л. Н. Гумилев Орхон жазба ескерткіштерін «Көк түріктердің өздері туралы жазған шежіресі» деп бағалады.

Орхон жазба мұраларын ұзақ жылдар түбегейлі зерттеген қазақтың білікті ғалымдары — Ә. Марғұлан, Ә. Құрышжанов, М. Томанов, М. Жолдас- беков, Қ. Сартқожаұлының іргелі зерттеулері жарық көрді. Олар жазба ескерткіштердің рухани құндылығын ашты.

Жазбаларда көне түркілер мен көк түркілер дәуіріндегі оқиғалар сипатталады. Жағрапиялық атаулар, сол кездегі тайпалардың атаулары мен орналасу, таралу аймағы көрінеді. Көптеген тарихи, мәдени, жағрапиялық, саяси дерек бар. Тарихи оқиғалар, Ұлы қағандардың жорықтары көркем тілмен баяндалған.

Жазудың сипаты түркі тілдерінің дыбыстық ерекшеліктерін, үндестік заңдарын жақсы береді. Жазу оңнан солға қарай оқылады әрі негізінен дауыссыз дыбыстар таңбаланады. Түркі жазба ескерткіштері Ұйғыр қағандығы кезінде аяусыз қиратылған.

Азатжол, Тақырып ,Негізгі ақпарат.

Яғни, мәтінді кіріспеге, негізгі бөлікке және қорытындыға бөлу керек. әр бөліктің тақырыбын және негізгі ойды беру керек.

берілген сөйлемдерді салыстырып окып, сөйлемнің түрін (жай сейлем, құрмалас сөйлем) аныктандар. сөйлем мүшелеріне талдау арқылы өз пікірлерінді дәлелдеңдер

1. тәуелсіздік тәңірдің біздің ұрпаққа берген үлкен бақыты, халқымыздың мәңгілік құндылығы.

2. қазақстан республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» зан кабылданғаннан кейін ғана халқымыз өз мемлекеттігін, шынайы тарихы мен мәдениетін қайта түлетуге жiгерлене, кулшыныспен кірісті.

3. тауар тапшылығы жоғалып, ѳнім сапасы жақсарды.

4. аз уақыт iшiнде елдiн әл-ауқатын көтеріп, төл мәдениетіміз бен мемлекеттiк тiлдi жанғырту iсiнде қыруар жұмыс жасалды.

1. Ауа қалай қызады? 2. Жаз уақытында тау басындағы қар неге ерімейтінін түсіндір. 3. Неге ауа райын болжағанда желдің бағытын білу маңызды? Ойла- нып көрші. 4. Қандай жағдайда су сұйық күйінен қатты күйге айналады? 5. Сен тұратын аумақта осындай табиғат құбылысын жылдың қай мезгілінде бақылауға болады? 6. Сенің үйіңнің қасындағы үлкен су нысаны кішірейгенін байқадың ба? Оның суы толығымен булана ма? Егер буланса, онда ол неге қайтадан пайда болады? Қандай үдеріс арқылы нысанның суы қай- тадан толады? 7. Жануарлар өз тіршілігіне қажетті химиялық заттарды қайдан алады?​

Ең көп
Қайың- Пайда-
ланады
ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҮЗІЛІС
69. Кестеде берілген ақпаратты пайдаланып, мәтін құрап жаз.
Жасы-
Табиғат-
Қайың
ның тағы қайың-
тараған
ның түрлері
түрі
140
100-150
Ақ түсті
Кәдімгі
қабығымен
қайың
немесе
ерекше
ленеді
аққайың
ның
гүлдері
ұзақтығы
жыл
Сырға Шырын,
тәріздес дәрі-
дәрмек
ретінде
70. Көктемде құстар жылы жақтан оралды. Олардың жал​