2-мәтін Белгілі зерттеуші Хайролла Жүзбасовтың пікірінше домбыра сөзі депбұр, «дәлбұра», «дембұра» деген…

орныкты жүйемен миллиардтаған жылдар бойы қозғалып тур. Буларды бір-бірімен қақтығыстырмай, осынша жылдар бойы «тартылыс» кү- козгалыска келтiрiп турган кандай күш? Ол шi. Тартылыс күшіндегі нәзік те ғажайып тепе-теңдікті ұстап турган тылсым күштің құдіреті неде? Егер бір ғаламшардың ту- ракты тартылыс күші бір мезет кездейсоқтықтың әсерінен азай- са немесе көбейсе, көк әлемі қалай тас-талқан боларын бір сәт ойланып көрдің бе? Барлық ғаламшарлар мен жұлдыздардың үлкенді-кішілі көлемдері мен бір-бірінің арақашықтықтарына карай өзiндiк тартылыс күштері бар. Тартылыс күшіндегі бұл есеп кездейсоктык емес, арнайы бір Ұлы құдіреттің жаратқанын меңзейдi.2сұрақ құрау пжжж​

Домбыра аспабы қалай пайда болды? Сөйлемдерді оқиға ретімен орналастыр. Бірде сәті түсіп, бір маралды атып алыпты да, ішек қарынын түгелдей дерлік алып тастапты. Ақсақал бір жөткірініп алып керімсал дауысымен әріден бір әңгімені бастайды. Ертеде бір аңшы жігіт болыпты. Ызыңдаған дыбыс сол ішектен шығып тұрғандығын аңғарады. Аңшы жігіт биік таудағы қалың қарағай арасындағы аңдарды аулап өмір сүріпті. Арада айлар өткенде аңшы жігіт аң атуға ең ұрымтал жер осы еді ғой деп баяғы теңбіл маралды атқан жерге келсе, құлағына ызыңдаған бір дауыс шалынады. Содан тартып көрсе, шынында да қос ішекке тіл біткендей сұңқылдап қоя беріпті. Ішекті үйге алып келіпті де, бір ағашты ойып соған қос ішекті тағад

​

1. Берілген дәйексөзге сүйеніп, мәтінде қозғалатын мәселеге болжам жасаңыз. 2. жұбыңыздың дәйексөз бойынша жасаған болжамый тындап, түпнұсқамен салыстырыңыз. Қандай тұстардың сәйкес келгендігіне дәлелдермен кері байланыс беріңіз. 1-мәтін [10] Дәйексөз: бастан кешкен біздің көне түркі тіліміз қазіргі уақытта өмір сүріп отырған бүкіл түркі тілдес Тарих толқынында өз ізін жоғалтпай, үнемі даму, ұлгаю, ірілену сияқты үдерістерді халықтардың тікелей сабақтастығының жемісі болып табылады. Талас өңіріндегі көне жазбалар – ежелгі түркі жазу мәдениетінің бастауы Бүгінгі таңда қазақ және өзге де түркі елдері алдында өзекті мәселелердің бірі ретінде руникалық түркі жазба ескерткіштерін зерттеу болып табылады. Орталық Азиядағы алғашқы ірі көшпелі ғұндар империясы біздің дәуірімізге дейінгі ІІ ғасырдың соңында құрылды. Ғұн тайпалары алтай тілдес тайпалар қатарына жатқанымен, оның құрамында әртүрлі тілдерде сөйлейтін тайпалық одақтар мен шағын рулар да бар еді. Осындай тайпалық одақтардың түрлі жағдайларға байланысты әлсіреуі нәтижесінде Орта Азия территориясында түркі тілдес тайпалық одақтарының бірігу үдерісі басталды. Заманымыздың I мыңжылдығының басынан Еуразия даласында біртіндеп этникалық өзгеріс орын алды. Оның негізгі көрінісі ретінде бұл аймақтарда түркі тілдес тайпалардың бас қосуын, өз алдына мемлекет құрып дамудың жаңа бір үдерісін бастан кешуін ерекше айтуға болады. Тарих толқынында өз ізін жоғалтпай, үнемі даму, ұлғаю, ірілену сияқты үдерістерді бастан кешкен біздің көне түркі тіліміз қазіргі уақытта өмір сүріп отырған бүкіл түркі тілдес халықтардың тікелей сабақтастығының жемісі болып табылады. Тілдің пайда болуы мен қалыптасуындағы осындай үзіліссіз, динамикалық дамудың негізінде пайда болған қазақ тілі де түркі ата тіліміздің негізгі бір бұтағын құрайды. 2-мәтін Дәйексөз: Түркі тайпаларынан қалған бұл ескерткіштер көне дәуірдің қоғамдық мәдени әрі әдеб тұрмыс-салт өмірлерінен хабар беретін жәдігер қазына ретінде бүгінгі күні барлық түр тектес халықтарға ортақ мұраға айналды. Орталық Азияны және Оңтүстік Сібірді мекендеген түркі тілдес ру-тайпалар бірігіп, ғасырдың орта шенінде Түрік қағанаты мемлекетін құрғаны тарихтан белгілі. С қағанаттың құрамына енген тайпалық одақтар бір кездерде өз елі мен жерінің бостанды тәуелсіздігі үшін жойқын соғыстарды басынан кешті. Ұрпаққа өнеге болар атақты Күлте Тоныкөк, Білге, Бумын қағандар әрі тарихи, әрі әдеби дастан жырлардың кейіпкерле айналды. Ардақты есімдерді ел жадында сақтау үшін, сол заманның данагөй білімдарлар есімдерін өркениеттің белгісі болып табылатын түркілік сына жазуымен тас бетіне түсір Түркі тайпаларынан қалған бұл ескерткіштер көне дәуірдің қоғамдық мәдени әрі тұрмыс-салт өмірлерінен хабар беретін жәдігер қазына ретінде бүгінгі күні барлык тектес халықтарға ортақ мұраға айналды. Түркі даласының бар сырын бойына с таңбалы тастар сан ғасырларды аттап, еш өзгерместен бүгінге жетіп отыр.​

үстелге
келуін
Бу
re
бірге
турға
K
калс:
киім
айте
бола
Бір:
өмі
Баяғыда бір етікші болыпты. Обден кедейленіп, қос етік тігерліктей
ғана былғарысы калыпты. Іңірде әлгі былғарыдан етік пішеді де: «Қазір
сатып укымды кандырып, таңертең ертерек тұрып тігіп тастармын»,
Тан серіден оянып жұмысқа кіріспекші болып ыңғайланса, жұмысы
даllын тұр — етіктерді біреу тігіп қойыпты. Етікші сенер-сенбесін біл-
Melitari. Erікті қолына ұстап, аударып-төңкеріп қарай бастайды. Тігісінде
Бір күні күндегідей бірнеше етік
1-тапсырма. Мәтінді түсініп оқыңдар.
бір акау жок. Асқан ісмер адамның қолынан шыққаны көрініп тұр.
Көп ұзамай сатып алушысы да табылады. Етікке
қызығып, көп ақша
телеп, сатып әкетеді. Етікші енді екі қос етік тігетіндей былғары сатып
лады. Іңірде екі қос етікті пішеді де: «Қазір жатып көз шырымын
тайын, таңертең ертерек тұрып, тігіп тастармын», – деп ойлайды.
Таң сәріден тұрып қараса, екі қос етіктің екеуі де тігулі дайын
2. Сөйтіп, күн сайын осылай қайталана береді. Іңірде пішілген етік
ертен тігіліп дайын тұрады. Етікшінің жоқшылық өмірі ұмыт бола
пішіп қояды да, ұйықтар алдында
әйеліне:
Бәйбіше, бүгін ұйықтамай,
етікті тігіп жүрген кім екенін көр
жоспар құрау ​

Мұж
рат лагерьден үйіне оралғанда, Ұлжан сыртқа қараса, баласы бір жаққа жүгіріп келе жатыр екен. «Бұл не?» – деп Ұлжанды таңдады. Бір кезде Мұрат тоқтап, қолын жоғары созды, сосын қайтадан түсірді, т.б. Бір кезде екі жағын танып, отыра қалып, орнынан тұрды.Ұлдың бұл әрекеті анасын әрі таң қалдырды, әрі қызықтырды. Сыртқа шығып: «Мұратжан-ау, бұл не, лагерьге қайтып келдің бе?» – деді. — деді Ұлжан. «Мен жаттығып жатырмын», — деді ол. «Ол нені білдіреді?» «Лагерьде бізді күнде таңертең жаттықтырды. Анам мұны үйде жасауға болады, бұл өте пайдалы дейді. Үнемі дене шынықтырумен айналысып, дене шынықтырумен айналысатын адамның денсаулығы жақсы болады. Ол ауырмайды. Ұлжан дөңгелек үстелде шай қайнатып отырғанда Мұрат орамал, сабын, тіс ұнтағын алып далаға шықты. Үйдің ар жағында өзен бар еді. Бақшадан келе жатып, кеудесін түгел жуған баласымен бірге Батырбай кіріп келді. Мұратжан-ау, бұл не? деді ол. Жаттығу үстіндемін», – дейді Мұрат. 2-тапсырма Мәтіннен сын есімдерді тауып жаз. ​

Наурыздың бірі

«Музыка. Қазақтың киелі домбырасы», «Төрт түлік мал мен егіншілік – ел берекесі»
бөлімдері бойынша жиынтық бағалау

ОҚЫЛЫМ
Мәтінді мұқият оқып, тапсырмаларды орындаңыз.

Күй ойнайды қазағымның қанында,
Күй ойнайды қазағымның жанында.
Жүрегінің, жүрегінің, жүрегінің дүрсілі –
Күмбірлеген домбырасы барында.

Бабамыздың мұңысың сен, домбыра,
Анамыздың сырысың сен, домбыра.
Қазағымның жүрегінен жаралған,
Даламыздың үнісің сен, домбыра!

Домбыра бұл, үнсіз қалып көрмеген,
Қуаныш та, қайғы-мұң да кернеген.
Үзіледі, үзіледі, үзіледі әуендер,
Ғашықтардың көз жасындай пернеден.

Домбырадай шежіре жыр болмаған,
Даламыздың тағдырларын толғаған.
Армандарын, армандарын, армандарын халқымның,
Аманат қып ұрпағына жолдаған.

1-тапсырма. Сұрақтарға жауап беріңіз. (5 балл)
1. Мәтінге қандай ат қояр едіңіз? ____________________________
2. Мәтінді құрастырарда автор қандай идеяны ұстанды деп ойлайсыз? _______________________________________________
3. Автордың сөзімен айтқанда, Домбыра неден жаралған?
________________________________________________________
4.Домбыра нені ұрпағына аманат қып жолдаған?
________________________________________________________
5. Мәтін мазмұны бойынша домбыра – ол не?
1. ___________________________________________
2. ___________________________________________
3. ___________________________________________

ЖАЗЫЛЫМ (5 балл)
2-тапсырма. Қысқаша берілген мәтінді түсініп,«төрт түлік» жануарлардың маңызы туралы өз пікіріңізді айтыңыз,«ПОПС» формуласын пайдаланыңыз.

Қазақ халқы түйе, жылқы, қой, сиырды «төрт түлік» деп атаған. Олардың әрқайсысының өз төлдері бар. Қазақ халқы әр түліктің пірі бар деп санайды.
Жылқы — ер қанаты. Қазақ халқы жылқыны, ең алдымен, «ел қорғаған ердің жан серігі» деп дәріптеген. Біздің аңыз-ертегілерімізде, батырлық жырларымызда иесі қысылғанда ақылды, күшті тұлпарлар көмекке бірінші болып келетіні туралы көп айтылады. Жылқының пайдасы өте көп.

«ПОПС» формуласы:
Бірінші сөйлем «Менің ойымша, . »
Екінші сөйлем «Себебі, мен оны былай түсіндіремін… »
Үшінші сөйлем «Оны мен мына фактілермен, мысалдармен дәлелдей аламын… »
Соңғы сөйлем «Осыған байланысты мен мынадай қорытынды шешімге келдім. »
ПОЖАЛУЙСТА ПОМОГИТЕ СОР ПО КАЗАХСКАМУ​

эзінің

тыгы

анын

кiрме

перін

нын

iпби

лiне

ына

-тiл-

-зды

эзге

тесi

алы

к

3-тапсырма. Мәтіннен есімдерді тауып, кестені толтырындар.

Деректі Дерексіз Жанды

Жалкы

Жалпы

Жансыз

Мон узын сапты қанылтыр бакырашпен пештің ішінде балқып

жаткан тастарға екі рет су шашып калдым. Бiр тастан «Ұлпан» деген

жазу шыға келді. Жазу сонша таныс керiндi, мен іркілместен «Ұлпан»

деп окыдым. .Н. орпiнiн жоктыгына бөгелгенiм жок. Окыдым да, аң-

тан болып отырып калдым. Жана гана іркілмей окып калган Ұлпан

атынын бұл пештің ішінен кездесуге орайы жок секілді көрініп кетті.

Аяусыз колдар ак мраморды талкандап, сындырып, моншаның

пешіне салыпты. Ұлпан маган сол пештiн iшiнде ортенiп жаткандай

сезілді.

Ертенiне елге келе сала Исахмет қарияга жолығып, моншада

көргенімді айтып едім, ол менің ойымдары күдiктi онай шешіп берді.

Ғабит-ау, Ұлпан сорлынын көрмеген азабы бар ма. Ана бір

жылдардагы ауыр кезде Ұлпаннын басына койылган ак тас жок болып

кеткен. Осы елдiң жiгiттерi сатып жіберді деген өсек те бар. деді

мунайып. Кария аныгын айткандай едi. Мен сурамадым.

Менің ойыма өз заманынан бурын туып, арманда кеткен улкен

жаннын бейнесi бiржола уялап, шегеленiп калды. Канша жыл ойымда

жүрсе де, кашангы әдетім бойынша кешiгiп жарык көрген «Ұлпан»

сол бейнеге, сондай бейнелерге арналады.

F.Mycipenos

IT

Ербол бүгін сабакка бармай калды. Кешке

Жантастың үйіне барды. Досынан үй тапсырма-

сын сұрады. Ол көшіріп алуға дәптерін берді. Сол

кезде Жантастың үйіне Ермек келді. Ол Ерболды

көріп:

—

— Сен оны көшірме, мен саған есеп

лын түсіндірейін. Сосын өзің де үйреніп аласың,

шығару жо-

деді. ув ввтявцу и ту

омолв.

Ербол досының сөзін тыңдап, оған рақмет

• Мәтін не туралы?

●

Мәтін кейіпкерлері кімдер?

—

айтты.

Ең көп
Қайың- Пайда-
ланады
ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҮЗІЛІС
69. Кестеде берілген ақпаратты пайдаланып, мәтін құрап жаз.
Жасы-
Табиғат-
Қайың
ның тағы қайың-
тараған
ның түрлері
түрі
140
100-150
Ақ түсті
Кәдімгі
қабығымен
қайың
немесе
ерекше
ленеді
аққайың
ның
гүлдері
ұзақтығы
жыл
Сырға Шырын,
тәріздес дәрі-
дәрмек
ретінде
70. Көктемде құстар жылы жақтан оралды. Олардың жал​

Айтылым

Берілген тақырыптардың бірін таңдап, (6-8 сөйлем).

(6-8 сейлем). көлемінде әңгіме

құрастырыңыз.Әңгіме құрауда тура және ауыспалы мағыналы сөздерді, сұраулы, хабарлы,

лепті және бұйрықты сөйлемдердің интонациялық ерекшелігін ескеріңіз.

Ұсынылатын тақырыптар

1. Елiмiздегі бір қорық туралы айтып беріңіз.

2. «Қызыл кітап» не үшін қажет?

3. Астана «мәдениетті қала» деген пікірмен келісесіз бе?

4. Елордадағы бiр ѳнер ордасы туралы айтып беріңіз.

5. Бiздiң халық қуат көзін дұрыс үнемдеп жатыр ма?

6 Мәңгілік ел» ескерткіші жасампаздык какпасын бейнелейді дегенді қалай түсінесіз?

помогитеее это соч дам 100 баллов