22.03.2023ж. 1.Коп нүктенің орнына катан дауыссыз дыбыс әріптерінің тиістісін қойып жаз. Тама, ка.Гык,еш,…

Үзіндіден бас әріппен жазылуы тиіс күрделі-құрама атауларды белгіле.

Дұрыс жауап саны: 2

Қазақ жазба мұраларының көпшілігі араб әліпбиі арқылы біздің заманымызға жетті. Мысалы, «гулистан бит-турки» «диуани лұғат-ат-түрк», «құтадғу біліг» , «һибат-ул-хақаиқ», т.б. шығармалар.

Қазақ халқының пайдаланған дыбыстық түріне көне түркі жазуы, ұйғыр, араб және А.Байтұрсынұлының төте жазу үлгісі, латын графикасына негізделген, орыс графикасына негізделген қазақ жазуы жатады.

Байырғы түркі бітіг жазуын жасаушылар осы алфавитті түркі тілінің табиғатына соншама дәл үйлестіріп, фонемдер мен аллофондардың айырымдарын дөп басып тапқанына түркітанушылар таңданумен келді.

Көне түркі жазулы ескерткіштердің табылу аймағы үлкен: хакасия, алтай, тува, саян-алтай, енисей, талас, дмитриевск, алта-бай сайы, орхон, қарақорым, тараз, есік, шемонайха, ертіс, қырғызстан қошқар өңірі.

Артқа

Тексеру

​

в)Көп нүктенің орнына ұ, ү, у әріптерінің тиістісін қойып, мәтінді көшіріп жаз. ( Перепиши текст вставляя пропущенные буквы)

С . сыз тіршілік жоқ. Жер бетінің көп бөлігін с . алып жатыр. М.хиттар, теңіздер, өзендер мен көлдерде су көп. Жер астында да, топырақта да с. бар. Су атмосферада б.лт, т.ман, бу, жаңбыр, қар түрінде болады. Су с.йық, қатты, газ тәрізді үш түрлі к.йде кездеседі

1.Тасымалдауға келмейтін сөзді анықтаңыз.
1. Пырақ.
2. Құрақ.
3. Орта.
4. Орақ.
5. Жырақ.
2. Қазақ тіліне тән дыбыстардың санын анықтаңыз.
1. 7. 2. 5. 3. 8. 4. 9. 5. 6.
3.Тура мағыналы сөзді табыңыз.
1.Құлақ етін жеді.
2.Құлағым ауырып жүр.
3.Құлақ салды.
4.Ақпа құлаққа айтсаң, ағып кетеді.
5.Баспасөз – қоғамның құлағы, тілі.

4. Қазақстанда ауа температурасы 1936жыл мен салыстырғанда 2005 жылы қайткен?
1. Төмендеген
2. Сол қалпында
3. Жоғарлаған
4. Өзгермеген
5. Қатесіз жазылған сөйлемді анықта.
1. Қазақстанның климаты бен табиғаті әр алуан
2 Еліміздің 75% аумағи экологиялік өзгеріске үшіраған
3. Абай жас ұрпаққа көп көңіл бөлді.
4. Табысты адамтар таңертең ерте тұрамын.

6. Сілтеу есімдігінің тәуелденген түрін көрсетіңіз.
1.Олар, менмін.
2.Кетір, оқыт.
3.Ақшыл, сенсің.
4.Соныңыз, мынауыңыз.
5.Оған, маған.
7. Көмекші есімді табыңыз.
1.Ауылдың жаны терең сай.
2.Түркі қалаларында сауда-саттық пен қол өнері дамыған.
3.Бір жарлы шал есегіне мініп, жол жүріп келе жатыпты.
4.Қасымның үйі таудағы отарда тұратын.
5.Ертең ол Қарқаралы қаласына жүрмек.

8.Ұяң дауыссыздан басталған қатарды табыңыз.
1.Түйменің инесіз күні жоқ.
2.Жол азабы – көр азабы.
3.Шам жарығы түбіне түспейді.
4.Ерінген екі істейді.
5.Әділдікке жығылмайтын адам жоқ.
9. Жіктік жалғауының екінші жағында тұрған зат есімді табыңыз.
1.Жиенсің.
2.Студентпіз.
3.Баласын.
4.Келгенбіз.
5.Адаммын.
10.Қатаңға аяқталған сөздердің соңғы дыбысын өзгертетін қосымшаны табыңыз.
1.Көптік жалғауы.
2Тәуелдік жалғауы.
3.Септік жалғауы.
4.Жіктік жалғауы.
5.Сөз тудыратын жұрнақтар.
11. «Қоян» сөзінің құрамында қанша дыбыс, қанша әріп барын анықтаңыз.
1. 5 дыбыс, 4 әріп.
2. 5 дыбыс, 5 әріп.
3. 4 дыбыс, 4 әріп.
4. 4 дыбыс, 5 әріп.
5. 6 дыбыс, 4 әріп.
12. «Ы» дыбысына тән сипаттаманы табыңыз.
1. Жіңішке, еріндік, қысаң.
2. Жуан, езулік, қысаң.
3. Жуан, езулік, ашық.
4. Жіңішке, езулік, қысаң.
5. Жуан, еріндік, ашық.
​

10. Дурыс құрастырылган сойлемді тап.
а) Ер катысады күресiне тек балара палуандар.
b) Ер балара қатысады күресіне тек палуандар.
c) Ep балара палуандар катысады күресiне тек.
Катысады күресiне тек ер балара палуандар.
e) Палуандар күресіне тек ер балалар қатысады.
11. Есiмдi соз тіркесін тап.
d)
а) алтын сагат
b) тұр екен
с) келiп кет
d) көйлек алды
e) кеше келдi
12. Етiстiктi сөз тіркесін тап.
а) кызыл кітап
b) ол келдi
c) сары кейлек
d) кызыл сиыр
e) ак кайын
13. Сейлемді толыктыр «Ұлттык ою-өрнекте салт-дәстүр .»
а) байка
b) байқаймын
с) байқалады
d) байкасын
е) байқаған
14. Артық сөзді тап
а) Дәріханада.
b) Түйіндеме
с) Өмірбаян.
d) Өтініш.
e) Мiнездеме.
15. Хабарлы сөйлемді тап.
a) сен жиналыска бар.
b) ол сабак окып келді.
с) кеше жаңбыр жауды ма.
d) алакай, сабак аякталды.
е) сабақ қашан басталды.
16. Артық сэзді тап.
a) сыбызғы
b) сымбатты
c) сырнай
d) дабыл
е) қобыз
17. Бiр созбен калай айтамыз «Әке, бала, немере, шобере, шопшек, немене, туажат»
a) туыстар
b) Отбасы
c) жануя
d) агайын
е) жетi ата
18. Керек сөздi кой «Нағыз жақын туыстык шегі —
а) жетi атамен
b) Ою-өрнекпен
c) сыбызғымен
d) сырнаймен
е) салт-дәстүрмен
19. Сойлем мүшесі қызметіне қарай болінеді.
5
4
3
6
7
​

1.Балаларға және Аянға әріптерді үйретіп, хат танытқан кім?
2.Аянның ертегілері не себепті жетім туралы болды?
3.Әжесі қайтқаннан киін Аян кімнің үйіне көшіпті? ​

Мәтінге тақырып қой /1 балл/

ТЫҢДАЛЫМ

Көшпелі ғұмыр кешкен қазақ халқының ертеден-ақ ежелгі мекені – ауыл болған. Ауыл — адамзаттың өмірге келген жері. Дүниедегі ең құдіретті АНА болса, ауыл да барлық халықтың анасы, тіршіліктің нәрі.

Елбасымыз Нұрсұлтан Назарбаев: «Ауыл түлесе – қазақ түлейді. Өйткені, ауыл мен қазақ ажырамас ұғымдар. Туған жер – әркімнің қасиетті мекені, талай жанның өмір-бақи тұратын өлкесі. Оны қайда жүрсе де жүрегінің тү¬бінде сақтайды» деп жазады ол.

Игі жақсының барлығы осы ауылдан шығады емес пе? Ақын-жазушыларымыз да, сазгер, күйшілеріміз де, аты аңызға айналған даналарымыз да сол қарапайым ауылдың қара шаңырағынан шыққан.

Ауылдың үй ішінде өте қызық. Ас ішіп болған соң, ауыл балалары әжелеріне құрт-май жасауға көмектеседі. Аталары болса жылқыларды ерекше күтіп баптайды, таңғы асын іше салып немерелеріне атта отыруды үйретуге ауылдың шетіне барады. Шіркін, қысқы демалыста онда тіпті қызық. Ауылдың артезиан суларынан аққан сырғанақтарда бастауыш сынып оқушылары көңілдерін көтереді. Шанамен сырғанап, қар атысып ойнайды.

Ауыл – ырыс-береке мен мерекенің құт мекені, ынтымақтың отаны.

1. Мәтінге тақырып қой /1 балл/

________________________________________________________________________________

2. Мәтіндегі ең маңызды 3 тірек сөзді жаз /1 балл/

________________________________________________________________________________

3. Кестедегі ақпараттың дұрыс (+) немесе бұрыс (-) екенін анықта /3 балл/

АқпараттарДұрыс +Бұрыс —

Ауыл барлық халықтың анасы

Көшпелі қазақ халқының мекені – ауыл болмаған

Ауыл – ырыс-береке мен мерекенің құт мекені болып саналады

​

Көп нүктенің орнына көрсетілген қосымшалардың тиістісін қойып, олардың түрліше жалғану себебі мен жасалу жолын түсіндіріңіздер. -ға, -ге, -қа, -ке: малта. ұқсау, қой. шапқан бөрідей, ой. кеткен жандай, үй. түскен ұрыдай, майдан. түскен батырдай, көл. біткен құрақтай, арба. басқан пішендей, арна. құйған селдей, толқын. батқан кемедей, аяқ. түскен қақпандай. — ның, -нің, -дың, -дің, -тың, -тің: алтын. сынығындай, мір. оғындай, ат. тағасындай, түйе. үлкендігіндей, сиыр. бүйрегіндей, есек. қодығындай, аю. табанындай, елік. көзіндей, киік. лағындай, ителгі. тамағындай, аққу. мамығындай, құс. ұйқысындай, жылан. зәріндей, балық. уылдырығындай, кесіртке. басындай, жаз. раушан гүліндей, қайын. қабығындай, аяз. ызбарындай, домбыра. қос шегіндей, құман. тұтқасындай, ине. көзіндей, таз. басындай, қаңтар. аязындай. -нан, -нен, -дан, -ден, -тан, -тен: ұйқы. оянған кісідей, шойын. құйғандай, серке. сұлу пішінді, бетеге. биік, жусан. аласа, сүт. ақ, су. таза, бал. Тәтті, есек. жуас, тұрымтай. алғыр, тас. қатты, жел. жылдам, күн. құдіретті, тау. үлкен, су. тұнық, дария. мол, алтын. ардақты, күміс. салмақты, найза. өткір, түйме. сұлу, есік. жалпақ, қыл. нәзік, шыны. аппақ.​

Үзіндіні мұқият тыңда. Тірек сөздерді тап.
дұрыс, тіршілік, «Қызыл кітап», тіл, айту
әрине, адам іс-әрекеті, жануарлар, жоқ
мақсат, қалмау, кешігу, зиян, табиғат, аялау
адам, табиғат, қорғау, қамқор болу, сенбілік​

У дыбысының қай сөзде дауысты, қай сөзде
дауыссыз етіп екіге топтастыр.
Ауа, тау, улы, айту, дауыс. току, оқу, отау, сауысқан,
егеу, керуен, сурет, елу, зәулім сатушы, сусын, келу.
​

Срочноо

1. Жактын катысына қарай дұрыс бөлiнген дауыстылар қатарын көрсетіңіз.

А) жуан, жiнiшке В) еріндік, езулік С) ашык, кысан D) ян, ундi E)

катан, уян

2. Кай дыбыс жуан әрi ерiндiк дыбыс болып саналады?

А) ы

В)0 С)x

D)y E)a

3. Жактын кен ашылуы арқылы жасалатын дауыстыны табыңыз.

D) жiнiшке E) epiндiк

А) кысан

в) ашык

С) жуан

4. Бiрынгай ашық дауыстылардан тұратын сөзді табыныз.

А) iзденiс В) балапан С) кейіпкер

D) әдепті Е) жолаушы

5. Езулік дауыстылар қатарын табыныз.

А) ы, і, и, у, у, х В) ǝ, ө, ү, і, е, и, у, э C) а, ә, е, ы, и, i, э

D) a, o, y, b, y E) а, ә, о, ө, е, э

6. Кай дыбыс ерiннiн денгеленiп алга карай созылуы аркылы жасалады?

А) ы

B)i C). D)e E) е

7. Кысан дауыстыларды табыныз.

А) Y, y, ы, э, о, ө, е

D) и, о, ө, е, ұ, ү, ы

B) а, ә, е, и, o, 0, у C) 0, 0, ұ, ү, у, ы, э

Е) ы, у, у, і, Ұ, и

8. Қай сөзде «у» жуан дауысты дыбыс болып тұр?

А) тауыс В) сауык С) куыс D) төлеу Е) сөйлеу

9. «С>> дауыссыз дыбысы кандай дыбыс қатарына жатады?

B) қатаң С) жуан

D) ерiндiк Е) уян

A) ундi

10. Дауысты дыбыстар ненiн катысына карай езулік, ерiндiк болып болiнедi?

А) езудiн катысына карай В) ерiннiн катысына карай С) тiлдiн катысына

карай