Дәрігер мен геолог мамандықтарына қатысты сөйлемдерді орналастыр. Дәрігер: 2 Геолог: 9 Қажетті сөйлемдер:…

Тірек сөздерді пайдаланып, мұнайшы кәсібінің қыр-сырын ашып мәтін құрыңыздар. Тірек сөздер: геолог, бұрғылаушы, кен орны, ұңғыма, ыстық күн, қақаған қыс, ауыр еңбек.​

1-тапсырма. Мәтінді мұқият тыңдаңыз. Биоалуантүрліліктің азаюы Экология ғылымы ең маңызды биоалуантүрлілік туралы ғылымды зерттейді. Табиғаттағы барлық биологиялық процестер биосфера мен экожүйелерден тыс жүрмейді. Біз биоалуантүрлілік жайында сөз еткенде, ең алдымен, көптеген жануарлар, өсімдіктер, саңырауқұлақтар және микроағзалар түрлерін жатқызамыз. Кез келген түр дараларды құрады. Генетикалық жағынан бір-біріне өте жақын келеді. Олар еркін шағылысады және өсімтал ұрпақ береді. Ғалымдар әрдайым жаңа жануарлар, өсімдіктер, саңырауқұлақтар және микроағзалар түрлерін сипаттап, жаңа түрлерін атауда. Біздің планетамыздағы түрлердің нақты санын ешкім келтіріп бере алмайды. Алайда жануарлардың түрлері өсімдіктер мен саңырауқұлақтардың, бактериялардың санынан әлдеқайда басым түседі. Егер ертеректе бір түр орташа алғанда 2000 жылда жойылып отырса, соңғы уақытта 300 жылда әр 10 жыл сайын жойылып отыр. 1600 жылдан бастап омыртқалы жануалардың 173 түрі (109 құстар және 65 сүтқоректілер) және өсімдіктердің 20 түрі жойылып кетті. П.Ревелль мен Ч.Ревельдің болжамы бойынша, алдағы 20 жылда миллионға жуық түрлер жойылып кетуі мүмкін. Олардың көпшілігі- тропиктік ормандарды мекендеушілер. Түрлердің санының күрт төмендеуі мен жойылу себептері алуан түрлі. Көбінесе олар мекен ету ортасының өзгеруі немесе бұзылуымен байланысты. Омыртқалы жануарларға қатысты алсақ, бұл факторға түрлердің жойылуының 60 пайызы сәйкес келеді. Екінші орында шектен тыс пайдалану, содан кейінгі орында азық қорының кемуі, зиянкестерді жою және кездейсоқ жемтік тұр. Экологиялық мәселелерді және биологиялық алуантүрлілікті сақтаудың бір жолы Қызыл кітап. Табиғи ресурстары мен табиғатты қорғаудың халықаралық одағы (МСОП) бүкіл планетаның Қызыл кітабын құрастырған. — (210 сөз).
Пожее көмекккк ​

5. Мәтiндегi сөйлем мүшелерiнiн калыпты орын тәртiбiнiн және сөз тіркестерінің мағыналық байланысының сақталмау себептерін тү- сiндiрiп, түзетiп жазындар. Халык денсаулығының нашарлауы және демографиялык көрсеткіштердің төмендеуіне әсер ететін себептердің негізгі- сiнiн iшiнде климаттық, әлеуметтік, экономикалык ахуал- дармен катар, экологиялык колайсыздыктар да ерекше орын алады. Казiргi кезде жер шарынын көптеген аймақтарында та- биғатты бүлдіріп, адамның өмір сүруіне төндіретін қауiп зиянды әрекеттер көбейді. Жер үстінде экологиялық тұтас апат аймақтары пайда болды. Өндiрiстi iрi қалаларда, техногендiк елдi коныстарда кор- шаған орта катты ластануда. Осы қоршаған бүлінген ортада адам ағзасына залалды заттар молайды. Кеселдi мундай зат- тар адам өміріне қауіп төндіреді.​

9. Оқы. Мәтінді окуда сөйлеудің қай түрін қолданасың? Алматы қаласынан 70 шақырым жерде «Таңбалы тас» деген жер бар. «Таңбалы тас>> бiрнеше жылғалардан*, өзектерден* тұрады. «Таңбалы тастын» жан-жағында сайлар, ішінде күнге әбден күйген жалпак гранит тас* бар. Гранит тасқа таутеке, бұғы, киік, жылқы, бұқа және басқалардың кес- кіндері* қашалып салынған. Кол- дарына ұзын найза ұстап, белдерiне кылыш асынған, кейбіреулері желбірете ту ұстаған 22 сарбаздын* суреті өте әдемі бейнеленген. Таңбалы тас «Аңызға айналған жерлер» кітапшасынан • Карамен жазылған сөздер мәтіндегі сөйлемдерді байланыс- тырып тұрғанына назар аудар. Сол сөздерді басқа сөздермен алмастырып айтып көр. • Алғашқы адамдар суреттердің көмегімен сөйлеудің қай түрiн жүзеге асырды? Ойынмен бөліс. Ойынды «Жазбаша сөйлеу бірден пайда болған жоқ» сөйлемімен баста.​

1-тапсырма Дұрысхауапты белгіле (V)
А) Табиғи жарық көздеріне не жатады?
А) шам, аспашам,
Ә) найзағай, жарқырауық қоңыздар
Б) бағдаршам, Шолпан
ә) Сөйлемдерді толықтыр.
1. Бөлмені жарықтандыру үшін керек. Бұл
2. Кемелер жартастарга соғылмау немесе суасты үнгірлеріне түсіп кеттіеу
үшін және жағалаудың кауіпі аумағын жарықтандыру үшін қажет,
Бұл
3. Түнгі уакытта кешені жарықтандыру үшін кажет. Бұл
4. Белгілі бір аракашықтықта белгі беру үшін ерек. Бұл
2-тапсырма Табиғи Дыбыс көздері мен жасанды дыбыс көзіерін ажырат.
Табиғи шыбыс көздерінің жанына Тәрпін жаз.
Жасанды дыбыс көздерінің жанына ж әрпін жаз.
булактын сындыры
Трактордын түрі і
домбыранынүні
күннін күркіреуі​

Әңгімені түсініп оқы.
бірі. Бұл
машылығы,
баттағы ба,
қоқыс сала:
түр-түрге бөл
Ақылды үй
Мына зәулім ғимарат — қаладағы көп тұрғын үйлердің
Бұл үйде Сұңғат тұрады. Біздің үйімізден айыр
шылығы өте көп. Мұнда көп нәрсе өзгеше екен. Әр қа-
стағы балконға ұшатын көліктер келіп қонады. Тіпті
ыс салатын жәшіктер де ақылды. Қоқыстарды өзі-ақ
үрге бөле алады. Келесі таңғалғаным, бұл үйдің
абырғаларында күннен қуат алатын батарея бар. Ал
обесінде жаңбыр суын жинайтын арнайы құбыр
орналасқан. Ол құбырмен жаңбыр суы үйдің астында
орналасқан суқоймасына жиналады. Ол суды тұр-
Еындар киім, ыдыс, көлік жууға, айналадағы ағаш пен
асыл алаңдарды суаруға пайдаланады. Бұл үй, ра-
сында да, ақылды. Айтпақшы, осы биік үйдің төбесінде
саябақ бар дегенге сенесіз бе?​

Тапсырма 1. Мәтінді оқып, құрылымдық, жанрлық ерекшеліктерін көрсетіп, кестені толтырыңыз. [5] Жаяу жүргіншілерге жолды кесіп өтуге арналған нұсқаулық 1. Екі көшенің қиылысқан әрі «Өтетін жер» деп жазылған түсті, асфальтта сызылған жалпақ ақ жолақтары бар жерде, қарсы алдындағы бағдаршамның жасыл шамы жанған кезде ғана көшеден өтуге болады. 2. Жүріп келе жатқан машиналардың алдынан өтіп кетемін деуші болма, ол тоқтағанша, не өтіп кеткенше күте тұр. 3. Көшеден өтерде алдымен сол жағыңа, көшенің орта тұсына жеткенде оң жағына қара. Егер машина келе жатса, өтіп кеткенше сол орнында, ақ жолақ сызылған тұста күте тұр. 4. Көше қиылыстарында бағдаршамда жасыл шам жанған кезде не болмаса өтіңіздер деген сөз көрінгенде ғана көшені кесіп өтуге болады. 5. Аялдамада тұрғанда автомобиль, автобус, троллейбустың тек ары жағынан айналып ет, сонда сен оның соңында келе жатқан машинаны дәл уақытында көре аласың 6. Жолдың арғы бетіне тек бағдаршам тұрған немесе жаяу жүргінші өтетін жерден өт. 7. Тек қана бағдаршамның жасыл түсі жанғанда ғана жолдан өт. Мәтін не туралы? Құрылымы Қалай рәсімделген? Жанры және жанрлық ерекшелігі неде?​

оқылым жАзылым 6-тапсырма. Мәтінді оқы. Қою қаріппен берілген сөздердің мағынасын анықта. Төменде берілген кестені толтыр.

Енисей өзенінің бойынан құпия жазуы бар құлпытастар табылғаны туралы алғашқы хабарды Н. К. Видзен, С. У. Ремезев айтқан. Сондай-ақ Сібірде айдауда жүрген швед офицері И. Т. Страленберг пен немістің белгілі ғалымы Д. Г. Мессершмид те ақпарат берген. Олар құпия жазулар туралы деректерді XVIII ғасырдың бас кезінде жазған мақалалары мен хаттарында келтірген. Бұл жазулардың құпиясы бір жарым ғасырға жуық ашылмады. Ғалымдар қанша үңілсе де, оның әліпбилік негізін таба алмады. Сондықтан алғашқыда олар «руна (белгісіз) жазу» деп аталды. Алайда ғылыми зерттеулер олардың түркі жазулары екенін анықтады.

1893 жылғы қарашада Дания корольдігі Ғылым академиясының мәжілісінде Вильгельм Томсен ғылыми әлемді дүр сілкіндірген мәлімдеме жасады. Ғалым ұзақ зерттеп, зерделеп, Орхон мен Енисей өзендерінің бойынан табылған ескерткіштердегі құпия жазуды оқудың кілтін тапқанын хабарлады. Ғалым ең алдымен «Тәңір» және «түрік» сөздерін оқыған еді.

Дәл осы кезде академик В. В. Радлов та өз бетінше ізденіп, руна жазудың он беске жуық әрпін анықтаған еді. Арада көп уақыт өтпей, В. В. Радлов Орхон өзенінің бойынан табылған үлкен тастардағы мәтінді толық оқып, аударып шықты. Кейін орыс түркітанушылары көп зерттеді. Л. Н. Гумилев Орхон жазба ескерткіштерін «Көк түріктердің өздері туралы жазған шежіресі» деп бағалады.

Орхон жазба мұраларын ұзақ жылдар түбегейлі зерттеген қазақтың білікті ғалымдары — Ә. Марғұлан, Ә. Құрышжанов, М. Томанов, М. Жолдас- беков, Қ. Сартқожаұлының іргелі зерттеулері жарық көрді. Олар жазба ескерткіштердің рухани құндылығын ашты.

Жазбаларда көне түркілер мен көк түркілер дәуіріндегі оқиғалар сипатталады. Жағрапиялық атаулар, сол кездегі тайпалардың атаулары мен орналасу, таралу аймағы көрінеді. Көптеген тарихи, мәдени, жағрапиялық, саяси дерек бар. Тарихи оқиғалар, Ұлы қағандардың жорықтары көркем тілмен баяндалған.

Жазудың сипаты түркі тілдерінің дыбыстық ерекшеліктерін, үндестік заңдарын жақсы береді. Жазу оңнан солға қарай оқылады әрі негізінен дауыссыз дыбыстар таңбаланады. Түркі жазба ескерткіштері Ұйғыр қағандығы кезінде аяусыз қиратылған.

Азатжол, Тақырып ,Негізгі ақпарат.

Яғни, мәтінді кіріспеге, негізгі бөлікке және қорытындыға бөлу керек. әр бөліктің тақырыбын және негізгі ойды беру керек.

Дұрыс қойылған сұрақты анықта.
Дәрумен жетіспеушілігі — күнделікті ішетін тағамда дәрумендердің жетіспеуінен, олардың ағзаға дұрыс
сіңбеуінен болады.
Дәрумен жетіспеушілігі неден пайда болады?
Дәрумендердің қанша түрі бар?
Күнделікті ішетін тағамда қандай дәрумендер болуы қажет?
Дәремендер іштің бе?
​

Үй тапсырмасы. Ертегіні аяктаныз. Ертеде, бiр байдын жалгыз баласы болыпты. Байдын кадірлі улы да, кызы да сол екен. Күндерде бiр күн әлгі байдын баласы ұйықтап жатып, түс көреді.
Көмектесіндерші! ​