56. Мәтінді оқы. Ол — кішкентай бала. Мұнда алыстан, қаладан келді. Жергілікті бала Кәрім дөрекі, тентек….

Шығарманың мазмұны бойынша оқиға желісін
рет-ретімен орналастыр.
Дегенмен қарапайым халықтың мұң-зарына
і түсінбей, өзін ғана ойлаған байға да зауал
келеді.
І
Кейін де сол атау көлдің аты болып қала
береді.
1
Отар-отар малдары бірінен соң бірі індетке
шалдығып, қырыла бастайды.
І
Кезінде менің көлiм деп билік жүргізген
байды мұқатқысы келгендер көлді
«Атқырылған» деп ауыл арасында атап
жүреді екен.
1
Арамдықпен жиған малдан түгі қалмаған
бай кедейлер қатарына амалсыз қосылады.​

Мәтінді оқып шығып, мәтінге тақырып қойыңыз. Сұрақтарға толық жауап беріңіз.

Тақырып: ___________________________________________________

Адам көркі – шүберек. Сіздің әдемі көрінуіңіз, ең алдымен, киген киіміңізге байланысты.

Дегенмен, адам өзінің талғамына сүйенуі керек. Кейде шкафтың есігін ашып қалсаң, үстіңе ілетін бір дені дұрыс киім таппай әбігерге түсесің. Бұндай жағдай барынша жиі болады. Шалбарлар толып жатыр, ал мына жейдемен сәйкес келетін ешқайсысы жоқ.

Сондықтан, ең алдымен, жүрегіңіз қалаған стильді анықтап алыңыз! Әр түрлі жерлерге киіп баратын киімдеріңізді жұбымен алғаныңыз жөн.

Тізім жасаңыз. Алдымен өзіңіз қызығатын киімдердің тізімін жасап алыңыз, сосын өзіңізде бар киімдерді қайтадан қарап шығыңыз. Қолыңыздағы тізімге сүйене отырып, қай киімді қалдырып, қай киімді лақтырып тастау керектігін анықтаңыз. 1-2 жыл бойы киген киіміңізді ойланбастан лақтыруға болады.

Киімнің қымбатынан бұрын, өзіңізге үйлесетінін таңдаңыз.

Киімнің түсін жыл мезгіліне сәйкестендіріп алғаныңыз жөн. Басты қағидасы – түстердің өзара сәйкес келуі.

Тағы бір қатаң қағида: бір үлгіде үш түстен артық түс болмағаны жөн. Ал, егер киіміңіз алабажақ не әртүрлі түстен болса, онда аксессуарыңыз бір ғана түстен болсын.

Киімді мүсініңізге сай таңдағаныңыз дұрыс. Мүсіні әдемі адамдарды көргенде, еріксіз күрсініп, «Шіркін, менің де мүсінім осындай болса ғой.» деп армандаумен шектелеміз. Бар мәселе – мүсін мінсіздігінде емес, бар мүсініңізді пайдалана алуыңызда.

Автор қандай ой ұсынады? ___________________________________________________​

Мәтінді мұқият оқы. Мәтін не туралы?
Мәтін
Қазақ халқының билері
Билердің құқықтық сауаты
Билер сотының ерекшелігі
Тексеру
Артқа​

Мәтіннен 3 етістікті бұйрық рай тұлғасына қойып жазыңыз

Қазақ халқының негізгі кәсібі мал шаруашылық болған. Қазақ өзінің малын қой, ешкі, жылқы, түйе, сиыр деп төрт түлікке бөлген. Осы төрт түлік малдың әрқайсысын шаруалар барынша өнімді, орынды пайдалана білген. Мал бағудың өзіндік әдістерін, малды күтіп — баптаудың тәсілдерін жете меңгерген. Жайылымдарды жыл мезгілінің төрт мезгіліне байланысты тиімді пайдаланып, көшіп — қонып отырған. Жайылымдар қыстау, көктеу, жайлау, күзеу деп аталған.

Қазақ халқы егіншілікпен де айналысқан. Оңтүстік өңірде ежелгі Сауран, Тараз, Отырар қалаларының маңайында ескі арықтардың ізі сақталған.Егінші қазақтың ертеден өсірген дақылдары – тары, күріш, жүгері, арпа, сұлы. Сонымен бірге бау-бақша да еккен.

Мәтіндегі көп нүктенің орнына тиісті сөздер мен сөз тіркестерін қойып жазып
қандай сөз табынан екенін табыңдар.
1. Күшік әбден тынығып, қайта қутындай бастаған кезде . бір
кішкене бала келді (М.М.). 2. Түрі кенет өзгеріп кететіндей, айнаға
сәт сайын сүзіле, өзгеше бір қарайды (Б.Нур.). 3.
бұл арадан
еткомбинаты салынған (Д.И.). 4. Көкірегін бұлқан-талқан еткен ашуын
баса алмай, ол тағы . жүре бастады (І.Е.). 5. Ақбілек орталарында
төмен қарап келе жатып, әңгімелеріне құлақ салды (Ж.А.). 6. Тасболат
басын . салып, бірсыпыра жерге шейін ойланумен отырды (Б.М.).
Тиісті сөздер: өзгеріс іздеп, малы көп болған соң, төмен, жорғақ
татып, алыстан, ерсілі-қарсылы.
ә Сөйлемдерді сөйлем мүшесіне қарай талдаңдар, пысықтауышқа тән белгілерді
атаңдар.
​

20. Оқы.
Бұл дүниеде туған жердің жусанынан артық ештеңе
жоқ. Бейбарыс сұлтан қартайған шағында дала кезіп, се
руендеп жүріп, көзі бір түп жусанға түседі. Жұлып алып,
иіскейді.
Кенет көз алдына еміс-еміс елес болып қалған туған
жері елестейді. Бір ыстық сағыныш жүрегіне толады.
Көзінен жас парлайды. Жусанды екі алақанымен қысып,
бетіне басып тұрып қалады. Сөйтіп, әлгі бір уыс жусанды
бойтұмарының ішіне салып алады. Елін сағынған сайын
иіскеп, мауқын басады.
А. Қыстаубайқызы
• Мәтіннің тақырыбы мен негізгі ойын анықта.
• Мәтін сөйлемдеріндегі етістіктерді тап. Олардың мәтіндегі рөлі
қандай?​

«Қазақ тілі мен әдебиеті» пәнінен 1-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары
2-нұсқа
Аты-жөні: _______________________________________________

Оқылым
Мәтінді мұқият оқып, тапсырмаларды орындаңыз.

Ертеде хайуандар жылдың басы болуға таласыпты. Сонда жылқы:
— Адам менің күшімді пайдаланады, ақ сүтімді ішеді,мықты қылыма дейін арқан, жіп еседі. Жыл басы мен боламын, — дейді.
         Түйе:
Мен сен көтере алмайтын ауыр жүкті көтеріп, алыс жерлерге барамын. Аш болдым деп арпа, сұлы сұрамаймын. Су табылмаса, шөлде де жүре беремін. Жыл басы болу маған лайық.
  Сиыр айтады:
— Адам егін ексе, менімен егеді, сүтімді ішеді, құрт-май жасайды, жыл басы болу маған лайық.
         Қой айтады:
         -Адам қалың жүнімді алып, киіз басады,жылы киім тігеді, арқан еседі. Сүтімнен құрт-май алады.
         Ит айтады:
         — Мен болмасам, сендерді не ұрлап, не қасқыр жеп тауысар еді.
         Тауық айтады:
         — Мен болмасам, кісі ерте жұмысына бармай, ұйықтап қалар еді.
         Тышқан не айтарын білмей тұрады да, қулық ойлап, жиылғандарға айтады:
         — Бұл таластан ешнәрсе өнбес, жылды кім бұрын көрсе, сол жыл басы болсын.
         Өзгелері тышқанның сөзін қостайды. Біраздан соң тышқан жорғалап, түйенің өркешіне шығып отырады.
         Сонан соң жылды бәрінен бұрын тышқан көріп, хабар беріп, жыл басы болыпты. Түйе бойына сеніп құр қалыпты.

Мәтін мазмұнына сай ат қойыңыз. __________________________________________
[1]
Мәтіннен сын есімдерді тауып жазыңыз.
[3]
____________________________________________________________________

Берілген сұрақтарға мәтін мазмұны бойынша жауап жазыңыз.

1. Хайуандар неге таласады?
_______________________________________________________________________[1]
2. Жылдың басы не болыпты?
_______________________________________________________________________[1]

4. Мәтін бойынша оқиғалардың ретін ажыратыңыз.
I Хайуандар жылдың басы болуға таласыпты
II. Жыл басы тышқан болады.
IІІ.Тышқан қулық ойлайды.
I, ,ІІІ, IІ
ІІІ, II, І
I,ІІІ, ІІ
[1]

Жазылым

Берілген суреттерді қолдана отырып, басқа қалада тұратын досыңызға хайуанаттар бағына жасаған саяхатыңыз туралы хат жазыңыз. Хаттың құрылымын сақтаңыз (50-55 сөз).

_____________________________________________________________________________
[8]
​

1Тапсырма.Мәтіндер кай стильде жазылган? Сәйкестендір.<<Хан Шатыр>> —Астанадагы сауда, ойын —сауык орталыктарынын бірі.Ол 2010жылы ашылды.Бұл әлемдегі киіз үй пішіндес ен улкен ғимарат болып саналады.Оның ішінде сауда орындары мен ойын —сауык кешендері, мейрамханалар бар.Жобанын авторы— Норман Фостер
Көркем мәтін Ғылыми —танымдык мәтін
Жазда біз Астанаға саяхатка бардык.Калада әдемі ғимараттар көп екен.Маған <<Хан Шатыр>> орталығы ұнады.Ол үлкен киіз үйге ұксайды. Ішінде көптеген ойын аландары, кинотеатрлар бар.Біз жасанды жағажайда демалдык.Кино көрдік.Саяхат көнілді болды.
Мәтіндерді салыстыр.Олардың қандай ұксастығы бар?
2—Тапсырма.
Мәтіндегі карамен берылген сөздерге жұрнак жалгау аркылы туынды сөз жаса.​

Оқылым.

Мәтінді оқы. Тақырып қой. Мәтін мазмұны бойынша жоспар құр.

​

Мәтінге ат қойып, ондағы негізгі ойды анықтаңыз. Мәтінге сәйкес кіріспе, негізгі және қорытынды бөлімнен тұратын карапайым жоспар құрыңыз.

Халкымызда «Адам көркі – шүберек» деген макал бар. Аталы сөздің астарына үңілсек, жан сұлулығын тәннің сұлулығы толыктыра түсетінін меңзейтіндей. Үстіңіздегі киім тал бойыңызға жарасып, ажарыңызды аша түссе тамаша емес пе!