5. Мәтiндегi сөйлем мүшелерiнiн калыпты орын тәртiбiнiн және сөз тіркестерінің мағыналық байланысының…

I нұска

«Аспан әлемінің кұпиялары» бөлімі бойынша жиынтық бағалау

Мәтiндегi негiзгi және косымша ақпаратты түсіну, аныктау. 5.2.1.1 Мәтіндегі орфографиялык кателерді сездіктерге сүйене отырып, тузету және редакциялау 5.3.6.1

Бағалау критерий

Бiлiм алушы

Мәтіндегі негізгі, косымша ақпаратты анықтайды; Орфографиялык кателердi тузетеді.

Қолдану

Жоғары деңгей дағдылары

Ойлау дағдыларының

деңгейi

1-тапсырма. Мәтін үзінділерін түсініп окыныз. Мәтіннен негізгі және қосымша

акпараттарды анықтаңыз.

1. Жердін тартылыс күші адамнын омырткасын басып, сыгып тұрады, сондыктан

гарышка ұшкан карышкердiн бойы шамамен 5,08 см-ге ұзарады. тоннаға дейiнгi 370 000-нан астам заттар сағатына 9,8 мың шакырым Шолпаннын бетiне iрi астероидтар соқтығысып, оны кейiн карай айналдырып

2. Жер орбитасында ғарыш саласының дамуына байланысты түрлі қалдық темірлер ұшып жүрген көрінеді. Мамандардын есептеуінше, салмагы бiрнеше граммнан 15

жылдамдықпен жерді айналып ұшуда. Сонымен бірге, олар кейде бір-бірімен сокты ысып, кішкене бөлшектерге шашырап кетіп жатыр.

3. Шолпан — Күнді сағат жүрісіне қарама-қарсы бағытта айналатын жалгыз ғаламшар. Бұған бірнеше жорамал бар. Соның бірі, ғалымдардың пікірінше, бұрын

жiберген.

Heгiзгi акпарат;

Heгiзгi акпарат;

Қосымша ақпарат;

Қосымша ақпарат;

2-тапсырма. Берілген мәтіндегі қате жазылған сөздерді анықтап, сөздікті пайдалана отырып түзетіп, кешіріп жазыныз.

Адам баласы ашых карыш кенiстiкiнде скафандрсыз 90 секунд кана шыдан алады, егер тек етпесіндегі барлық ауаны шыгарса ғана. Ал егер егпеде кіштене гана ауа галса, ол бірден көпіршіб улкейе бастайдыекен. Егер ол канга етіп кетсе, адам бірден еледі. Ал адам карыш кеністікіне шыкканда, егпесі ауаға толы болса, онда етпесiн жарып жібереді

бармааа​

перевод пж ТЫҢДАЛЫМ ОҚылым -тапсырма. Мәтінді тыңда. Релге белiп окындар. Ертеде бір жас жігіт өзінің кедейлігін айтып, әрдайым мұңын шарады екен. Шіркін-ай, менің байлығым көп болса, жаксы емiр сүрер едім. — деп зарлауын қоймапты. Бiр кунi карт тас кашаушы етіп бара жатып, зарлап отырған жігіттің қасына келеді. Саған не болды сонша жы- лап? Сен нағыз бай адам емессің бе? — дейді. Мен баймын ба? — деп жігіт таңғалады. — Ол — қандай байлық? Сенiң көзiң ше? Бiр кезiндi E қаншаға сатар едің? — деп сұрайды қарт. Оның не! — деп шошып кетедi жiгiт кезімді ешкандай б маймын. Ал енді екі қолың мен аяғыңды алтынға айырбастар ма едің? — Жоқ, ешқайсысын да алтынға айырбастамаймын, — дейді жі — Міне, көрдің бе, сен өте бай адамсың. Адамның ен улкен байл дейді карт. Оны ақшаға сатып ала алмайсын мен денсаулығы, Карт осыны айтады да женіне кетеді. -​

Мәтінді оқып шығып, мәтінге тақырып қойыңыз. Сұрақтарға толық жауап беріңіз.

Тақырып: ___________________________________________________

Адам көркі – шүберек. Сіздің әдемі көрінуіңіз, ең алдымен, киген киіміңізге байланысты.

Дегенмен, адам өзінің талғамына сүйенуі керек. Кейде шкафтың есігін ашып қалсаң, үстіңе ілетін бір дені дұрыс киім таппай әбігерге түсесің. Бұндай жағдай барынша жиі болады. Шалбарлар толып жатыр, ал мына жейдемен сәйкес келетін ешқайсысы жоқ.

Сондықтан, ең алдымен, жүрегіңіз қалаған стильді анықтап алыңыз! Әр түрлі жерлерге киіп баратын киімдеріңізді жұбымен алғаныңыз жөн.

Тізім жасаңыз. Алдымен өзіңіз қызығатын киімдердің тізімін жасап алыңыз, сосын өзіңізде бар киімдерді қайтадан қарап шығыңыз. Қолыңыздағы тізімге сүйене отырып, қай киімді қалдырып, қай киімді лақтырып тастау керектігін анықтаңыз. 1-2 жыл бойы киген киіміңізді ойланбастан лақтыруға болады.

Киімнің қымбатынан бұрын, өзіңізге үйлесетінін таңдаңыз.

Киімнің түсін жыл мезгіліне сәйкестендіріп алғаныңыз жөн. Басты қағидасы – түстердің өзара сәйкес келуі.

Тағы бір қатаң қағида: бір үлгіде үш түстен артық түс болмағаны жөн. Ал, егер киіміңіз алабажақ не әртүрлі түстен болса, онда аксессуарыңыз бір ғана түстен болсын.

Киімді мүсініңізге сай таңдағаныңыз дұрыс. Мүсіні әдемі адамдарды көргенде, еріксіз күрсініп, «Шіркін, менің де мүсінім осындай болса ғой.» деп армандаумен шектелеміз. Бар мәселе – мүсін мінсіздігінде емес, бар мүсініңізді пайдалана алуыңызда.

Автор қандай ой ұсынады? ___________________________________________________​

2. Мәтіннен 5 зат есімді, 5 сын есімді тауып, құрамына, мағынасына қарай талда. 1-мәтін Қиял құдіреті Қиял дегеніміз – өте ғажайып дүние. Алланың адамға беретін негізгі байлығының бірі осы қиялдай білу қасиеті. Ғалымдардың пікірінше, қиялдай білу қасиеті басқа жан- жануарларға дарытылмаған. Қазіргі біз бастан кешіріп отырған заман – адамзаттың қиялы мен бүгінгі өмір шындығы әбден астасқан заман. Кезінде ұшқыш кілемді арман еткен адам баласы қазір дыбыс жылдамдығымен бірдей жүйтки алатын ұшақтарға мініп алып, Жердің бір шетінен екінші шетіне санаулы сағаттарда жете алатындай мүмкіндікке ие болды. Адамның қиял әлемі соншалықты кең болса, оның ойы да қыран құстай неғұрлым алыстарға самғап ұша алады. Демек бүгінгідей бәсекелестік өріс алып отырған заманда, жаңа туған жас нәрестенің бойына қиялдай білу қасиетін молынан дарытуға ұмтылу әрбір ата-ананың парызы. Оның ең басты шарттарының бірі — оған ертегі айту деп түсінеміз. Әрине сәби қиялын дамытуда қазіргі мультфильмдердің де маңызы зор екендігі анық. Бірақ бұл дайын өнім. Кейіпкерлерінің түр-келбетін, барлық заттарды бейнелі түрде көз алдыңа алып келеді. Сондықтан оның балаларды қызықтырушылық рөлі зор. Бірақ бәрібір ертегіге жетпейді. Себебі ертегі тыңдаған сәбилер ондағы кейіпкерлердің бейнелі образдарын қиялдау арқылы ездері сомдауға мәжбүр болады. Демек соби үшін мультфильмге қарағанда ертегінің пайдасы молырақ. Бұл сәби қиялын кеңейтумен қатар ойлануға, ми жасушаларының барынша жұмыс істеуіне әсер етеді. Басқалай айтқанда, дүниедегі ең кереметтің бәрі қиял туындысы болып табылады. Зат есім Дара күрделі деректі дерексіз жалқы — жалпы Сын есім Дара күрделі сапали Қ қатыстық акылым Тапсырма 1. Мәтінді оқып, құрылымдық, жанрлық ерекшеліктерін көрсетіп,​

Мәтінді толықтыр.

Тағамда дәрумендердің.

болуы, адам ағзасын әлсіретеді. Иммунитеті төмендеген адамға ауа райының.

жағдайы, лас жерде ұзақ уақыт жұмыс істеу әсер етеді, нәтижесінде гастрит, асқазан ісігі, лямблиоз, тағы да басқа ауруларға шалдығады. Дәрумен жетіспеушілік болғанда ағзада зат алмасу процесі бұзылады, адам ағзасы.

ауруларға қарсы тұра алмайды.

Көшпелілер өркениеті — мал шаруашылығымен айналысатын, белгілі бір қалыптасқан жуймен көшіп-қонып тіршілік

ететін адамдардың қаумдастығы, өркениеті. Көшпеліліктің шығуына географиялық орта мен ауа райы әсер етті. Көшпелілік

белгілі бір геофизикалық, табиғи-климаттық аймақтарда қалыптасады. Бұл қандай аймақтар, олардың экологиялық жүйесі

қандай? Әдетте, бұл — далалы, жартылай шолейт, шөл және құрғақ далалар, тау бөктері, тау қойнаулары. Мұндай жерде

көбінесе жаңбыр аз, жылдық ылғалдың мөлшері 200-400мм арасында ғана болады. Осындай аймақтарға Қазақстан да кіреді.

1. Мәтін бойынша дұрыс/бұрыс ақпаратты анықтаңыз.

1 Көшпелілік табиғи-климаттық аймақтарда қалыптасады.

2 Көшпелі жерлерде жаңбыр аз.

3 Көшпелілер өркениеті мал шаруашылығымен айналыспайды.

4 Көшпелі жерлердің жылдық ылғал мөлшері 200-400мм.

5 Көшпеліліктің шығуына ауа-райы әсер етпейді.

Тжб қазақ тілі көмек пж

А мәтіні Құқықбұзушылық әрекеттерге қандай бала барады? Шаңырақ көтеріп, баланың бал қызығымен отбасылық өмірді енді ғана бастап келе жатқан отбысының екіге айырылысуы бала психикасына кері әсері мол. Баланың ішкі әлемінде сыртқа айта алмайтын сырларының жиналуы да, теріс қылықтарға жол беретіні тағы бар. Екі жақты мейірім көрмеген бала мейірімге мұқтаждық тауқыметін бастан кешіп, сыртқы әлемнен мейірім іздейді. Отбасы бүтін бола тұра әлеуметтік жағдайының төмендігінен де жаман әрекеттерге баратындары да жоқ емес. Ата-анасынан қысым көрген балалар да теріс әрекеттерге бой алдыруда. Мысалы; ата-анасының тапсырмасын орындамау салдарынан (үй жұмысы, мөлшерден артық қаржы, ой санаспау т.с.с) қысым көргендер де. Психолог және психиатр мамандар адамның жан дүниесін 100 пайыз зерттей алмайды. Адам баласының миында түсініп болмайтын жайттар болып жатады. ГЕН мәселесі де үлкен рол ойнайды. Ұлжанның ақ сүтімен, Зеренің зерделі ертегілерімен сусындаған кешегі Абай – нар қазақ.Бүгінде кешегі Абайдай қазақты тәрбиелеуде әжелеріміз бен аналарымыздың алатын орны ерекше. Өмір бойы әкесінің жұмбағын шешуге бар күш жігерін сарп еткен Абайдай ұрпақты тәрбиелеу әрбір әкенің парызы деп білемін.Тәрбиесі тереңге жайылған толыққанды отбасынан зиялы азаматтардың шығатынына күмәнім жоқ! Ал тәрбие бар жерде құқықбұзушылыққа жол жоқ. «Қатты тәртір көрсе бала күнінде, өнерімен қуантады түбінде!» деген Жүсіп Баласағұнның қанатты сөзі бала тәрбисіне жастайынан мән беруді меңзеп, бала тәрбиесіне көп көңіл бөлуге шақырады. Тәртіпке бас иген елдің азаматтары ғана Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстанды жасай алады! Өйткені кемелденген мемлекет кемелді жастардың қолында!

Ә мәтіні Азаматтың міндеті — заң талаптарын бұзбау, екінші жағынан өзіне жүктелген міндетін орындау. Заңның мықтылығы атында емес, адалдығы мен әділдігінде. Заңның ең басты мақсаттарының бірі – қоғамдағы алуан мінезді адамдарды салауатты өмір салтына тәрбиелеу. Заңды білмеу – құқықтық мәдениеттің елеулі кемшілігі. Заңды білмеу, оны бұзу жауапкершіліктен құтқармайды. Бұл жерде білімгер заң және құқықтық мәдениет ұғымын шатастырмау керек. Құқықтық мәдениет білімгерлерден жан-жақты құқықтық білімдерді талап етеді. Мемлекеттің білімді, адамгершілікті, тапқыр, кез-келген жағдайда дербес шешім жасай алатын, ынтымақтасуға және өзара іс-қимылға қабілетті, ел тағдыры үшін жауапкершілік сезіміне ие адам тәрбиелеу мәселесі жөніндегі әлеуметтік сұранысына жыл сайынғы Республика Президентінің Қазақстан халқына Жолдауы, Қазақстан Республикасы азаматтарын патриоттыққа тәрбиелеу Мемлекеттік бағдарламасынан және т.б. аса маңызды құжаттардан орын алуда. Тәрбие үрдісіне тікелей қатысты негізгі құқықтар Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген. Қазақстан Республикасының Коституциясында (12, 27, 28, 29, 30, 36- баптарында), «Қазақстан Республикасындағы бала құқытары туралы», «Білім туралы», «Діни сенім бостандығы және діни бірлестіктер туралы», «Неке және отбасы туралы», «Кәмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың алдын алу мен балалардың қадағалаусыз және панасыз қалуының алдын алу туралы», «Отбасы үлгісіндегі балалар ауылы және жасөспірімдер үйлері туралы», «Азаматтардың денсаулығын сақтау туралы», «ЖҚТБ ауруының алдын алу туралы», «Темекі шегушіліктің алдын алу және оны шектеу туралы» Қазақстан Республикасының Заңдарында және т.б. маңызды құжаттарда жеке тұлғаның ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтар негізінде қалыптасуы мен дамуы және оның кәсіби жетілуі үшін қажетті жағдайлар жасау; баланың тәрбиеленуі, білім алу және жан – жақты қалыптасуы, ана тілін, ұлттық салт-дәстүрлерді сақтау, ақпараттану, денсаулығын нығайту сияқты құқықтарын іске асыру – білім беру жүйесінің басты міндеттері болып табылады.​

1. Көрші қыздың көңілді жүруінің сыры неде? 2. Қандай көңіл күйдегі адам тез шаршайды? 3. Себебі неде деп ойлайсыңдар?
4. Достарыңа бақылау жүргізіп көріңдер.
Вот продолжение текста » Кішкентай көрші»:Жұмысымен айналысып кетеді. Әйтеуір, қарап отыру деген онда бола бермейді және бір тамашасы:сол жүргеннің бәрінде ылғи өлеңдетеді де жүреді​

56. Мәтінді оқы.
Ол —
кішкентай бала. Мұнда алыстан, қаладан келді.
Жергілікті бала Кәрім дөрекі, тентек. Балалар одан
қорқады. Кінәсін айтпайды.
Кішкентай бала қорықпай, оны батыл әшкереледі.
Мен қорықпадым. Ұжым бір тентекке соққы бере ала-
ды ғой. Мені оған ұрғызып қоя ма. деді ол.
Тентек жеңілді. Кішкентай бала дұрыс істеді. Досқа
адалдықпен көмектеспей, оның кемшілігін бетіне айтпай,
адам дұрыс тәрбиеленбейді. «Ауруын жасырған өледі» дейді
халық.
Мұқан Иманжанов
• Мәтіндегі сөйлемдердің қайсысы жай сөйлем, қайсысы құрмалас
сөйлем екенін айт. Құрмалас сөйлемнің жай сөйлемнен өзгешелігін
түсіндір.
• Құрмалас сөйлемдерді теріп жаз.
осо​

Матынды окып негызгы тыректы создерлы аныктаныз «Табиғат- адам тәрбиешісі. Оның құрамдас бөлігі болып саналатын өсімдіктер мен жануарлар әлемі, биік таулар мен сарқыраған өзендер, кең дала барлығы да адам баласына ой салып, денесіне қуат,бойына күш, көңіліне шабыт береді. Адам да, қоғам да-табиғаттың төл баласы., жалғасы. Тіпті, адам ауасыз, сусыз өмір сүре алмайды дейтін болсақ, сол ауа мен судың өзі жан-жануарлар, адамзатқа табиғаттың тарту еткен ғажайып сыйы. Табиғат пен адамның мінезі де ұқсас. Табиғат не төксе, бар әлем құрпылып жүре береді. Халық өзін қоршаған табиғаттың мінез, әдет-қалыптарын өзіне алады және мәңгіге қалдырады. Табиғаттағы барлық нәрсе өзара тығыз байланысты. Адам да табиғаттың бір бөлшегі. Табиғаттың бірінде болып жатқан өзгеріс міндетті түрде екінші жерге әсерін тигізеді. Соныдықтан да табиғаттың бір бөлшегін жою өзіне зиян келтіреді, сол арқылы адам баласының күн көрісіне залалын тигізеді. Табиғат сырын терең білмей оған қалай болса солай шабуыл жасау үлкен апатқа әкеп соқтырады. Табиғат – халық қазынасы.

Адам мен табиғат егіз. Табиғат пен адам егіз әлем ретінде бірін-бірі күтуге, аялауға міндетті. Олар бір-біріне сый-құрмет жасауға тиіс болса, сол сыйластықтың және бір түрі – адамның табиғатқа деген пейілі. Адам — табиғат перзенті. Ол суға, жерге, айға, оларды жаратқан тәңірге табынады., жалбарынады. Адамзат баласы өзінің ғана емес, бүкіл ғаламның аман-саулығы үшін жаратылыс алдында өзін борыштар сезінері хақ. Тіршілікте төрт құдірет – Күн-ана, Жер-ана, ауа мен су болса, олардың біреуінсіз тіршілік тоқтайды. «Жері байдың – елі бай», «Туған жер – алтын бесік», «Жеміс – жерде, жеңіс — ерде», «Ауа – өмір тынысың», «Судың да сұрауы бар» деген мақалдар осы төрт құдіретті қадірлеуден тараған.»​