20. Оқы. Бұл дүниеде туған жердің жусанынан артық ештеңе жоқ. Бейбарыс сұлтан қартайған шағында дала…

56. Мәтінді оқы.
Ол —
кішкентай бала. Мұнда алыстан, қаладан келді.
Жергілікті бала Кәрім дөрекі, тентек. Балалар одан
қорқады. Кінәсін айтпайды.
Кішкентай бала қорықпай, оны батыл әшкереледі.
Мен қорықпадым. Ұжым бір тентекке соққы бере ала-
ды ғой. Мені оған ұрғызып қоя ма. деді ол.
Тентек жеңілді. Кішкентай бала дұрыс істеді. Досқа
адалдықпен көмектеспей, оның кемшілігін бетіне айтпай,
адам дұрыс тәрбиеленбейді. «Ауруын жасырған өледі» дейді
халық.
Мұқан Иманжанов
• Мәтіндегі сөйлемдердің қайсысы жай сөйлем, қайсысы құрмалас
сөйлем екенін айт. Құрмалас сөйлемнің жай сөйлемнен өзгешелігін
түсіндір.
• Құрмалас сөйлемдерді теріп жаз.
осо​

Үзіндідегі көп нүктенің орнына тиісті
сөзді қой.

Біреуі – білсем екен демеклік. Не көрсе соған
талпынып, жалтыр-жұлтыр еткен болса, оған
қызығып, аузына салып, дәмін татып қарап,
тамағына, бетіне басып қарап, сырнай-
керней болса, дауысына ұмтылып, онан
ержетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа да,
біреу күлсе де, біреу жыласа да тұра жүгіріп,
«ол немене?», «бұл немене?» деп, «Ол неге
үйтеді?», «бұл неге бүйтеді?» деп, көзі көрген,
құлағы естігеннің бәрін сұрап, тыныштық
көрмейді. Мұның бәрі –*******
құмары.​

9. Мәтінді оқы. Мәтіннің тақырыбы мен негізгі ойын анықта.
Қожанасыр досының үйіне келсе, ол үйін тазалап жатыр
екен. Қожанасыр одан:
Е, достым, не істеп жатырсың? — деп сұрайды.
— Ә, Қожа, мынау ескірген киім, қағаз, кітап – бәрін өр-
тейін деп жатыр едім, – дейді досы.
Қой, достым! Киім ескіргенімен, кітап ескірмейді.
Кітаптың сырты ескіргенімен, ішіндегі ақыл сөзі ескірмей-
ді, — депті сонда Қожанасыр.
«Қожанасыр әңгімелерінен»
• Мәтінге екі ат қой: бірі — тақырыптың қысқаша атауы, екіншісі
негізгі ойдың қысқаша атауы болсын,
• Негізгі ой берілген бөлікті тауып жаз.​

«Қазақ тілі мен әдебиеті» пәнінен 1-тоқсан бойынша жиынтық бағалау тапсырмалары
2-нұсқа
Аты-жөні: _______________________________________________

Оқылым
Мәтінді мұқият оқып, тапсырмаларды орындаңыз.

Ертеде хайуандар жылдың басы болуға таласыпты. Сонда жылқы:
— Адам менің күшімді пайдаланады, ақ сүтімді ішеді,мықты қылыма дейін арқан, жіп еседі. Жыл басы мен боламын, — дейді.
         Түйе:
Мен сен көтере алмайтын ауыр жүкті көтеріп, алыс жерлерге барамын. Аш болдым деп арпа, сұлы сұрамаймын. Су табылмаса, шөлде де жүре беремін. Жыл басы болу маған лайық.
  Сиыр айтады:
— Адам егін ексе, менімен егеді, сүтімді ішеді, құрт-май жасайды, жыл басы болу маған лайық.
         Қой айтады:
         -Адам қалың жүнімді алып, киіз басады,жылы киім тігеді, арқан еседі. Сүтімнен құрт-май алады.
         Ит айтады:
         — Мен болмасам, сендерді не ұрлап, не қасқыр жеп тауысар еді.
         Тауық айтады:
         — Мен болмасам, кісі ерте жұмысына бармай, ұйықтап қалар еді.
         Тышқан не айтарын білмей тұрады да, қулық ойлап, жиылғандарға айтады:
         — Бұл таластан ешнәрсе өнбес, жылды кім бұрын көрсе, сол жыл басы болсын.
         Өзгелері тышқанның сөзін қостайды. Біраздан соң тышқан жорғалап, түйенің өркешіне шығып отырады.
         Сонан соң жылды бәрінен бұрын тышқан көріп, хабар беріп, жыл басы болыпты. Түйе бойына сеніп құр қалыпты.

Мәтін мазмұнына сай ат қойыңыз. __________________________________________
[1]
Мәтіннен сын есімдерді тауып жазыңыз.
[3]
____________________________________________________________________

Берілген сұрақтарға мәтін мазмұны бойынша жауап жазыңыз.

1. Хайуандар неге таласады?
_______________________________________________________________________[1]
2. Жылдың басы не болыпты?
_______________________________________________________________________[1]

4. Мәтін бойынша оқиғалардың ретін ажыратыңыз.
I Хайуандар жылдың басы болуға таласыпты
II. Жыл басы тышқан болады.
IІІ.Тышқан қулық ойлайды.
I, ,ІІІ, IІ
ІІІ, II, І
I,ІІІ, ІІ
[1]

Жазылым

Берілген суреттерді қолдана отырып, басқа қалада тұратын досыңызға хайуанаттар бағына жасаған саяхатыңыз туралы хат жазыңыз. Хаттың құрылымын сақтаңыз (50-55 сөз).

_____________________________________________________________________________
[8]
​

Жай сөйлемді көрсет:
А. Далага шыгып едiм, бiрак ешкiм көрiнбедi.
В. Конактар бiрден келiп, абыр-сабыр бола қалдық.
С. Агаштардын басына кустар келiп конып жатты.
Д. І.Есенберлиннін шығармасын окымасам да, омiрiнен хабарым бар.
E. Iс шара Ж.Жабаевтын жуз жылдык мерейтойына арналып, улкен жарыстар ұйымдастырылды.​

ТЕКСТ ЗАДАНИЯ
Ж.Әбдірашевтің «Ауыл – қаланың анасы, анасын ұмытпайды баласы» деген дәйексөзіне сәйкес
келетін қатарды табыңыз.

1.Ауыл – дәстүрлі қазақ қоғамында ежелден қалыптасқан ұғым.

2.Халык мактанышына айналған әйгілі арыстарымыздың бәрі де сол
ауылдан шыккан.

3.Ұлтымыздың салт-дәстүрі, қаны мен жаны сол ауылдан басталады.​

1. Мәтін мазмұнына сай 2 шын 1 балл
ақпаратты табыңыз. 2
жауапты белгілеңіз
Орал қаласы 900 шаршы
шақырымнан астам жер көлемін
алып жатыр.
Жайық өзенінің бойында
орналасқан
Қала тұрғындарының тыныс-
тіршілігі баяу жүріп жатыр.
(
Жергілікті халық бос уақытын
қызықты өткізеді​

х
Эссе. «Адамзат жойылып бара жатқан түрлерді қорғай алады ма?»
Негізгі бөлімдегі бос орынға мағынасына сәйкес сөзді қой.
Біріншіден, елімізде жануарлар мен өсімдіктер әлемін қорғау мен пайдалану туралы заң бар, олар сол заңға
бағынуы керек: рұқсат етілмеген жерде аң, балық аулауға рұқсат жоқ, сирек кездесетін түрді жұлмау керек.
мемлекет қорықтарды, ұлттық парктерді көбейтуі керек. Бұл жойылу қаупінде тұрған көптеген
түрлерді сақтауға мүмкіндік береді.
соған қарамастан
сол себептен
екіншіден
бірақ
— Артқа
Тексеру​

СРОЧНО!

Мәтінді мұқият оқып, төмендегі тапсырмаларды орындаңыз.

Қозы Көрпеш пен Баян сұлу аңызының ел аузында бірнеше нұсқасы жүр. Соның бірі әйгілі аңызды былайша өрбітеді:

Ноғайлы жұртында Қарабай мен Сарыбай есімді екі бай болыпты. Кішкентайынан бірге өсіп, дос болған Сарыбай мен Қарабай әлі дүниеге келмеген балаларын атастырып қояды. Ұлы дүниеге келмей жатып Сарыбай аңшылықта қайтыс болады. Қарабай сөзінде тұрмай: «Қызымды жетім ұлға бермеймін», — деп, Өлеңтінің аяғын өрлей Аягөзге көшеді.Аягөзге барған соң ноғайлының биі Сұлтанғазы Қарабайдың ауылын ерулікке шақырады. Сонда Шашақ байдың баласы Қодар Баянға ғашық болады. Алайда, атастырылған Қозы мен Баян ер жете бір-біріне ғашық болады. Қодар өте қанішер, әрі зұлым адам екен. Екеуара шайқаста бірінші болып Қозының басы кетеді. Сүйіктісінен айрылған Баян кек алуды ұйымдастырады. Ол Қодарды алдап, егер ол құдық қазып берсе, оған тұрмысқа шығамын дейді. Қодар Баянның шашынан ұстап алып, құдықты терең етіп қаза бастайды. Құдық тереңдей бергенде, Баян шашын кесіп жіберіп, Қодарды құдыққа батырып, өлтіреді. Ал өзі өз-өзін қылыштап, бақилыққа аттанады.

Мәңгілік махаббаттың символы болған қос ғашықты Аягөз жерінде арулап көмген халық, мәңгілік махаббаттың белгісі ретінде осы мазарды салған екен.

1)Шығарманың жанрын анықтаңыз

А)әңгіме

В) ертегі

С) аңыз

Д)повесть

2)Мәтіннің негізгі тақырыбын табыңыз

А) Қодардың батырлығы

В) Қос ғашықтың махаббаты

С) Уәдеге берік болуға үйрету

Д) Қозының өмір жолы

3)Баян дұшпаннан кегін алған жерді тауып жазыңыз.

______________________________________________________________________________________________________________________________________

4)Төмендегі сұраққа бір сөйлеммен жауап беріңіз.

Қарабай мен Сарыбай қандай келісімге келеді?

_____________________________________________________________________________________________________________________________________

5)Қодар қандай адам?

______________________________________________________________________________________________________________________________________

Бірыңғай мүшелердің әрқайсысының арасына да, де, та, те жалғаулықтарының тиістісін көпнүктенің орнына қойып жаз.

Біздің ауыл сыртында жусан . , изен ., ажырық . өседі. Бұл жерде қалың қар ., қатты дауыл , қар көшкіні . жиі болып тұрады. Күні-түні қолынан қағазы ., қарындашы . түспейді. Бұл жарысқа Жұмабек ., Бақыт ., Есет . қатысады.