Енисей ескеркіштеріне қай аймақтағы ескерткіштер жатады? Тараз ескерткіштеріне қай аймақтағы ескерткіштері…

Кейіпкер іс-әрекетін тұрақты тіркестермен сәйкестендір.
Сейітқұлдың өзі де, жиылған халқы да
адалдары көбейіп, бай болды.
Дәулет бітті
Жаңа мекен еткен жеріне орныққан соң,
Сейітқұл егінді жылдан-жылға күшейтіп,
арық басына шығыр салып, суды
шығырмен айдап, астықты (ол күнде
бидай, тары, арпа егеді) артығымен алды.
Еңбегі жанды
— Артқа
Тексеру
А​

1. Берілген дәйексөзге сүйеніп, мәтінде қозғалатын мәселеге болжам жасаңыз. 2. жұбыңыздың дәйексөз бойынша жасаған болжамый тындап, түпнұсқамен салыстырыңыз. Қандай тұстардың сәйкес келгендігіне дәлелдермен кері байланыс беріңіз. 1-мәтін [10] Дәйексөз: бастан кешкен біздің көне түркі тіліміз қазіргі уақытта өмір сүріп отырған бүкіл түркі тілдес Тарих толқынында өз ізін жоғалтпай, үнемі даму, ұлгаю, ірілену сияқты үдерістерді халықтардың тікелей сабақтастығының жемісі болып табылады. Талас өңіріндегі көне жазбалар – ежелгі түркі жазу мәдениетінің бастауы Бүгінгі таңда қазақ және өзге де түркі елдері алдында өзекті мәселелердің бірі ретінде руникалық түркі жазба ескерткіштерін зерттеу болып табылады. Орталық Азиядағы алғашқы ірі көшпелі ғұндар империясы біздің дәуірімізге дейінгі ІІ ғасырдың соңында құрылды. Ғұн тайпалары алтай тілдес тайпалар қатарына жатқанымен, оның құрамында әртүрлі тілдерде сөйлейтін тайпалық одақтар мен шағын рулар да бар еді. Осындай тайпалық одақтардың түрлі жағдайларға байланысты әлсіреуі нәтижесінде Орта Азия территориясында түркі тілдес тайпалық одақтарының бірігу үдерісі басталды. Заманымыздың I мыңжылдығының басынан Еуразия даласында біртіндеп этникалық өзгеріс орын алды. Оның негізгі көрінісі ретінде бұл аймақтарда түркі тілдес тайпалардың бас қосуын, өз алдына мемлекет құрып дамудың жаңа бір үдерісін бастан кешуін ерекше айтуға болады. Тарих толқынында өз ізін жоғалтпай, үнемі даму, ұлғаю, ірілену сияқты үдерістерді бастан кешкен біздің көне түркі тіліміз қазіргі уақытта өмір сүріп отырған бүкіл түркі тілдес халықтардың тікелей сабақтастығының жемісі болып табылады. Тілдің пайда болуы мен қалыптасуындағы осындай үзіліссіз, динамикалық дамудың негізінде пайда болған қазақ тілі де түркі ата тіліміздің негізгі бір бұтағын құрайды. 2-мәтін Дәйексөз: Түркі тайпаларынан қалған бұл ескерткіштер көне дәуірдің қоғамдық мәдени әрі әдеб тұрмыс-салт өмірлерінен хабар беретін жәдігер қазына ретінде бүгінгі күні барлық түр тектес халықтарға ортақ мұраға айналды. Орталық Азияны және Оңтүстік Сібірді мекендеген түркі тілдес ру-тайпалар бірігіп, ғасырдың орта шенінде Түрік қағанаты мемлекетін құрғаны тарихтан белгілі. С қағанаттың құрамына енген тайпалық одақтар бір кездерде өз елі мен жерінің бостанды тәуелсіздігі үшін жойқын соғыстарды басынан кешті. Ұрпаққа өнеге болар атақты Күлте Тоныкөк, Білге, Бумын қағандар әрі тарихи, әрі әдеби дастан жырлардың кейіпкерле айналды. Ардақты есімдерді ел жадында сақтау үшін, сол заманның данагөй білімдарлар есімдерін өркениеттің белгісі болып табылатын түркілік сына жазуымен тас бетіне түсір Түркі тайпаларынан қалған бұл ескерткіштер көне дәуірдің қоғамдық мәдени әрі тұрмыс-салт өмірлерінен хабар беретін жәдігер қазына ретінде бүгінгі күні барлык тектес халықтарға ортақ мұраға айналды. Түркі даласының бар сырын бойына с таңбалы тастар сан ғасырларды аттап, еш өзгерместен бүгінге жетіп отыр.​

СРОЧНОО!
1-тапсырма. Берілген сұрақтарға жауап бер.

1. Көне түркі жазба ескерткіштерін зерттеген ғалымдардың еңбегі туралы не білесің?

2. Орхон ескерткіштері кай жерден табылған?

3. Көне түркі ескерткіштерінің құндылығы неде?

4. Жазбаша әдебиеттің дамуы туралы не білесің?​

Тапсырма 1. Мәтінді оқып, құрылымдық, жанрлық ерекшеліктерін көрсетіп, кестені толтырыңыз. [5] Жаяу жүргіншілерге жолды кесіп өтуге арналған нұсқаулық 1. Екі көшенің қиылысқан әрі «Өтетін жер» деп жазылған түсті, асфальтта сызылған жалпақ ақ жолақтары бар жерде, қарсы алдындағы бағдаршамның жасыл шамы жанған кезде ғана көшеден өтуге болады. 2. Жүріп келе жатқан машиналардың алдынан өтіп кетемін деуші болма, ол тоқтағанша, не өтіп кеткенше күте тұр. 3. Көшеден өтерде алдымен сол жағыңа, көшенің орта тұсына жеткенде оң жағына қара. Егер машина келе жатса, өтіп кеткенше сол орнында, ақ жолақ сызылған тұста күте тұр. 4. Көше қиылыстарында бағдаршамда жасыл шам жанған кезде не болмаса өтіңіздер деген сөз көрінгенде ғана көшені кесіп өтуге болады. 5. Аялдамада тұрғанда автомобиль, автобус, троллейбустың тек ары жағынан айналып ет, сонда сен оның соңында келе жатқан машинаны дәл уақытында көре аласың 6. Жолдың арғы бетіне тек бағдаршам тұрған немесе жаяу жүргінші өтетін жерден өт. 7. Тек қана бағдаршамның жасыл түсі жанғанда ғана жолдан өт. Мәтін не туралы? Құрылымы Қалай рәсімделген? Жанры және жанрлық ерекшелігі неде?​

Өлкенің тарихи ескерткіштері. 1-сабақ
Мұражай, көрмелік маңызы бар халық мәдени мұрасын ата.

Артқа

Тексеру​

Қазақ отбасында әкенің орны ерекше. Әке – отбасының тірегі. Отбасы мүшелері әкені

тыңдайды. Ананың орны да ерекше. Әке де, балалар да ананы сыйлайды. Әке мен шеше

ақылдасып, үйленген ұлдарына енші бөледі, тұрмысқа шыққан қыздарына жасау береді.

Қазақ отбасында қыздың орны да үлкен. Қызды ерекше құрметтейді.

Тірек сөздер:​

Қыпшақ Сейітқұл» әңгімесінен цитаталар келтіре отырып, Қыпшақ Сейітқұл мен ағасының образдарын салыстырыңыз.
Кейіпкерлер
Кейіпкерлер іс-әрекетінен цитаталар
Екі кейіпкердің образдарына салыстыру (айырмашылығы мен ұқсастығына) жасаңыз.
Қыпшақ Сейітқұл

Сейітқұлдың ағасы

Менде БЖБ көмектесіңіздерші, өте керек ​

Мамандық таңдауда нені ескеру қажет? Қазіргі таңда кейбір мамандықтар ескіріп, күн сайын жаңа мамандықтар шығып жатыр. Мамандық таңдауда қалай қателеспеуге болады? Өз ойыңызды аргументтермен дәлелдеп, болашақ мамандығыңыз туралы эссе жазыңыз.

1 из 1

1-тапсырма

Шығармадан келтірілген үзінділерді пайдалана отырып, автордың бейнесін (негізгі ойын, көзқарасын) анықтаңыз.

Асан қайғының (автор бейнесі) жерге айтқан сыны арқылы жердің қандай қасиеттері туралы айтқанын анықтаңыз.  

Асан қайғының сыны

Қандай қасиеттер туралы айтады?

Автор қандай адам?

Түркістанның қасында ескі қорған қала Сауранды көргенде: «Әттеген-ай, қорғанды ай тақырдың бетіне, Шөлістанның өтіне салған екен. Сарқырап аққан суы жоқ, жайқалып тұрған нуы жоқ, түбі тұрақты қала бола алмас», — деген екен.

Баянауыл тауын көргенде: «Баянға жаймай, қой семірмес», — деп, Асан қазіргі Баянауылды өзіне жайлау етіпті.

Жетісуды көргенде: «Мынау Жетісудың ағашының басы сайын жеміс екен, шаруаға жақсы қоныс екен», — депті.

Ақмешіт (қазіргі Қызылорда) тұсындағы Сыр өлкесін көргенде: «Ей, Ақмешіт, жерің шаң екен, суың жар екен, әр бұтаның түбінде кесек етің бар екен! Елің жұтамас, малыңның көзіне сақ бол!» — депті.

Қарсақбай аймағын көргенде: «Айналаң жапан түз екен,тауыңның асты жез екен, екі тауың ел біткенді шақырар, басыңа байлық қонар, жұртың ашықпас!» — деп жүріп кетіпті.

​

оқылым жАзылым 6-тапсырма. Мәтінді оқы. Қою қаріппен берілген сөздердің мағынасын анықта. Төменде берілген кестені толтыр.

Енисей өзенінің бойынан құпия жазуы бар құлпытастар табылғаны туралы алғашқы хабарды Н. К. Видзен, С. У. Ремезев айтқан. Сондай-ақ Сібірде айдауда жүрген швед офицері И. Т. Страленберг пен немістің белгілі ғалымы Д. Г. Мессершмид те ақпарат берген. Олар құпия жазулар туралы деректерді XVIII ғасырдың бас кезінде жазған мақалалары мен хаттарында келтірген. Бұл жазулардың құпиясы бір жарым ғасырға жуық ашылмады. Ғалымдар қанша үңілсе де, оның әліпбилік негізін таба алмады. Сондықтан алғашқыда олар «руна (белгісіз) жазу» деп аталды. Алайда ғылыми зерттеулер олардың түркі жазулары екенін анықтады.

1893 жылғы қарашада Дания корольдігі Ғылым академиясының мәжілісінде Вильгельм Томсен ғылыми әлемді дүр сілкіндірген мәлімдеме жасады. Ғалым ұзақ зерттеп, зерделеп, Орхон мен Енисей өзендерінің бойынан табылған ескерткіштердегі құпия жазуды оқудың кілтін тапқанын хабарлады. Ғалым ең алдымен «Тәңір» және «түрік» сөздерін оқыған еді.

Дәл осы кезде академик В. В. Радлов та өз бетінше ізденіп, руна жазудың он беске жуық әрпін анықтаған еді. Арада көп уақыт өтпей, В. В. Радлов Орхон өзенінің бойынан табылған үлкен тастардағы мәтінді толық оқып, аударып шықты. Кейін орыс түркітанушылары көп зерттеді. Л. Н. Гумилев Орхон жазба ескерткіштерін «Көк түріктердің өздері туралы жазған шежіресі» деп бағалады.

Орхон жазба мұраларын ұзақ жылдар түбегейлі зерттеген қазақтың білікті ғалымдары — Ә. Марғұлан, Ә. Құрышжанов, М. Томанов, М. Жолдас- беков, Қ. Сартқожаұлының іргелі зерттеулері жарық көрді. Олар жазба ескерткіштердің рухани құндылығын ашты.

Жазбаларда көне түркілер мен көк түркілер дәуіріндегі оқиғалар сипатталады. Жағрапиялық атаулар, сол кездегі тайпалардың атаулары мен орналасу, таралу аймағы көрінеді. Көптеген тарихи, мәдени, жағрапиялық, саяси дерек бар. Тарихи оқиғалар, Ұлы қағандардың жорықтары көркем тілмен баяндалған.

Жазудың сипаты түркі тілдерінің дыбыстық ерекшеліктерін, үндестік заңдарын жақсы береді. Жазу оңнан солға қарай оқылады әрі негізінен дауыссыз дыбыстар таңбаланады. Түркі жазба ескерткіштері Ұйғыр қағандығы кезінде аяусыз қиратылған.

Азатжол, Тақырып ,Негізгі ақпарат.

Яғни, мәтінді кіріспеге, негізгі бөлікке және қорытындыға бөлу керек. әр бөліктің тақырыбын және негізгі ойды беру керек.