Әлияның «Отан үшін алға!» ұраны нағыз ерліктің ұранындай болып кетті. «1944 жылдың қаңтар айында немістер…

3
3. Мәтінде жауабы жоқ сұрақты таңдаңыз
А. 1944 жылы қаңтар айында не басталды?
Ә. Марапат парағында не жазылған?
Б. Әлия қандай отбасынан шықты?
B. Әлия Сапураға жазған хатын не деп бастапты?
Вот текст
… Әлияның «Отан үшін алға!» ұраны нағыз ерліктің ұранындай болып кетті. «1944 жылдың қаңтар айында немістер бекініп алған Казачиха деревнясына шабуыл басталды. Кеңес жауынгерлері жауға қаһарлы түрде шүйлікті. Қашаннан бергі әдетінше, Әлия Молдағұлова өзінің жаужүрек жолдастарының алдыңғы қатарында болды.
— Ура! Отан үшін! — деп ұрандаған Молдағұлова жауынгерлерді соңынан ертіп, алға ұмтылды. Оның дәл көздеген оғынан 8 неміс солдаты қаза тапты. Траншеяда кескілескен шайқас басталды. Немістер шыдай алмады. Молдағұлова ет қызуымен алға озып, неміс траншеяларына еніп кетті. Блиндаждан неміс офицері шыға келіп, қызды ұстап алды. Жекпе-жек басталды. Күш тең емес еді. Әлия фашистік хайуанның тырнағынан сытылып шықты да, неміс офицеріне автоматтан оқ жаудырды. Дәл сонымен қабаттаса мылтық дауысы естілді — фашист Әлия Молдағұлованың кеудесіне пистолетпен атып үлгерді» — деп жазылған марапат парағында. Өзінің жаны үзіліп бара жатқанда Әлия немістің жетпіс сегізінші солдатын атып үлгерген еді… Бұл 14 қаңтар күні болатын. Әлия 13 қаңтар күні Сапураға жазған ең соңғы хатын «Сәлем саған, Отаным!» деп бастапты… ​

Өмірбаяннан үзінді оқы. Мәтін мазмұны бойынша пікір білдіруге бағытталған сұрақты тап.

Әлия Молдағұлова 1925 жылы Ақтөбе облысында дүниеге келген.
1942 жылы Әлия мергендер даярлайтын мектепке оқуға түседі.
Ол оқу кезінде үйреткеннің бәрін тез үйреніп алатын. Әлия майданда «мерген қыз» атанды.
Әлияны не себепті «мерген қыз» деп атады?
Әлия қай қалаларда тұрды?​

1. Мәтіндерді түсініп оқып, ат қойыңдар. Нақтылау сұрақтарын қү-
растырыңдар. Пікірлеріңді түйінді сөздермен қорытындыландар.
1
Сегіз жыл бұрын француздық ерлі-зайыпты Кити мен
Михаэль қазақ қызын асырап алады. Оған Оливия-Мария-
Фатима деген есім береді. Оливия ес білетін жасқа жеткенде,
аз елін көруге қатты құштар болды. Ата-анасы қызының бұл
қалауын орындап, қызын Қазақстанға әкеліпті. «Рақмет»,
«Сау бол!» деген бірқатар қазақ сөздерін жаттап алған 9 жасар
Оливия-Мария-Фатима бүгінде туған жерін танып-білуде.
(kaz.nur.kz)
. Ұшы-қиырсыз сары дала. Сары даланың бір ұшында
сары бел. Сары белдің бауыры сағым ба, әлде шалқар көл ме?
Шартабақ күн төбеде. Шалқыған ыстық жер-көкте. Табанын
тасқа тілдіріп, жанарын жасқа жудырып, маңдайын жел
IN TAPDOMETNA
23​

Тапсырма. «Ол кім? Бұл не?» әдісі. С.Мұратбеков «Жусан иісі» әңгімесі бойынша берілген үзінділердің кімге қатысты екенін немесе не нәрсеге байланысты айтылып жатқанын анықтандар. Ойларынды дәлелдеп, жауаптарыңды толықтырып жазыңдар. Үзінді . Дүниедегі жақсылық атаулының бәр-бәрі: ерлік те, ізгілік те, сұлулық пен ақылдылық та, әйтеуір адамға тән не бір асыл қасиеттің барлығы да сонда болушы еді. . Оны естігенде біз — алым-жұлым киінген қара борбай балалар бір сәтке жадау қалпымызды ұмытып, шетімізден: көк семсерді жарқ- жұрқ еткізіп, ат ойнақтатып жауға қарсы арыстанша шабатын нағыз қас батырдай сезінуші едік өзімізді. — Мыналар шана ма! — дейтін мұрнын тыжырайтып. — Шіркін, өзінің рулі бар, алдында шамы бар ылдиға да, өрге де бірдей сырғанайтын шана болса. «Мынау алда тұрған асқар таудан күндіз құс ұшып өте алмайды, қанаты күнге күйіп қалады. Тек түнде ғана ұшып өтеді. Сондықтан да біз түнді күтуіміз керек. Түнде маған да қанат бітеді. Сен тек жығылып қалмай, көзіңді тарс жұмып, менің жалымнан мықтап ұстап этыр. Мен: «көзіңді аш!» дегенде бір-ақ аш. Сонда, мына асқар таудың арғы жағында, мұнан гөрі аласа, шошайған қоңыр тау тұрады. Ол «салғыз көзді дәудің мекені», — дейді. Ә. Мен білдім. Ей, бала, сендер кеше эшіп келдіңдер ғой, ә? Коныр сиырларын бар ғой, ә? — деді Ол кім? Бұл не?​

Мұж
рат лагерьден үйіне оралғанда, Ұлжан сыртқа қараса, баласы бір жаққа жүгіріп келе жатыр екен. «Бұл не?» – деп Ұлжанды таңдады. Бір кезде Мұрат тоқтап, қолын жоғары созды, сосын қайтадан түсірді, т.б. Бір кезде екі жағын танып, отыра қалып, орнынан тұрды.Ұлдың бұл әрекеті анасын әрі таң қалдырды, әрі қызықтырды. Сыртқа шығып: «Мұратжан-ау, бұл не, лагерьге қайтып келдің бе?» – деді. — деді Ұлжан. «Мен жаттығып жатырмын», — деді ол. «Ол нені білдіреді?» «Лагерьде бізді күнде таңертең жаттықтырды. Анам мұны үйде жасауға болады, бұл өте пайдалы дейді. Үнемі дене шынықтырумен айналысып, дене шынықтырумен айналысатын адамның денсаулығы жақсы болады. Ол ауырмайды. Ұлжан дөңгелек үстелде шай қайнатып отырғанда Мұрат орамал, сабын, тіс ұнтағын алып далаға шықты. Үйдің ар жағында өзен бар еді. Бақшадан келе жатып, кеудесін түгел жуған баласымен бірге Батырбай кіріп келді. Мұратжан-ау, бұл не? деді ол. Жаттығу үстіндемін», – дейді Мұрат. 2-тапсырма Мәтіннен сын есімдерді тауып жаз. ​

2012 жылдың тағы бір маңызды жаңалығы АҚШ-тың Брукхейвен ұлттык лабораториясында жасалған сынак. Мамандар мың есе ЫСТЫҚ. Заттың мұндай күйі секундтың бiр бөлшегінде гана сакталады. Мұндай температура алтын иондарын жарык кварк-глюонды плазма өндiрiп, оның температурасын төрт триллион градус цельсийге жеткізе алды. Бұл күн ядросынан 250 Жылдамдығымен соғыстырған кезде пайда болған. Ғалымдар 2012 жылы Жаңа Гвинеядагы тропикалык ормандарда мекен ететін омыртқалылардың ең ергежейлi түрiн тапты. Латынша Paedophryne amauensis атауына ие болған ең кішкентай баканың 7,7 милиметр. 2012 жылы болған тағы бір айтарлықтай жаналык — «Титаник» режиссері Джеймс Кэмеронның су астындағы Мариан шұңғымасына саяхат жасауы. Бұл ойпат жердін ең төменгі нүктесі — Тынық мұхиты табанынан 11 шакырым төмен жатыр. 128 Кэмерон — жердің ең төменгі нүктесіне барған алғашқы адам. Бұл саяхат нәтижесінде бұрындары белгісіз болып келген бірнеше тіршілік формалары ашылды. Биыл австриялық Баумгартнер де «тұңғиыққа секірді». Бірақ ол суға емес, 39 шакырым биіктен жерге секіріп, дыбыс жылдамдығынан да озды. Ол ең жоғарғы жылдамдықты бағындырған тұңғыш адам болды. (154 сөз) ұзындығы скайдрайвист Феликс А) А мәтінінен негізгі және қосымша ақпаратты анықтаңыз. Негізгі ақпарат Қосымша ақпарат [4]
​

9. Оқы. Мәтінді окуда сөйлеудің қай түрін қолданасың? Алматы қаласынан 70 шақырым жерде «Таңбалы тас» деген жер бар. «Таңбалы тас>> бiрнеше жылғалардан*, өзектерден* тұрады. «Таңбалы тастын» жан-жағында сайлар, ішінде күнге әбден күйген жалпак гранит тас* бар. Гранит тасқа таутеке, бұғы, киік, жылқы, бұқа және басқалардың кес- кіндері* қашалып салынған. Кол- дарына ұзын найза ұстап, белдерiне кылыш асынған, кейбіреулері желбірете ту ұстаған 22 сарбаздын* суреті өте әдемі бейнеленген. Таңбалы тас «Аңызға айналған жерлер» кітапшасынан • Карамен жазылған сөздер мәтіндегі сөйлемдерді байланыс- тырып тұрғанына назар аудар. Сол сөздерді басқа сөздермен алмастырып айтып көр. • Алғашқы адамдар суреттердің көмегімен сөйлеудің қай түрiн жүзеге асырды? Ойынмен бөліс. Ойынды «Жазбаша сөйлеу бірден пайда болған жоқ» сөйлемімен баста.​

Тапсырма. Мәтін Қан мен тер (романнан үзінді) қалай, тереңге кете ме тайызға шыға ма? Бүгін күн қалай батты, ертең мен Теңіз жайында әңгімелескен керемет әңгіме болатын балықтың бағыты сола ма, жоқ па? Балықшылар бүгін Райдың үйіне жиналды. Олар теңіз жайында, балың жайында әңгімелесіп отырды. Аттылы біреу есік алдына тоқтады. Аттан түсті. Атты байлап, сәлем Кәлен еді. Балықшылар Кәленді таныды. беріп, үйге кірді. Кіріп келген — Балықшы жас жігіт: Аға, отырыңыз! Төрге шығыңыз, — деді. Кален төрге шықпай, төмен отырып: Еламан, саған келдім, дел ойындағысын бірден айтты. Іздеп келдім, — Е, ат ұрлауды қойып, енді балық аулауға шықтың ба? — деді Рай. Балықшылар шошып қалды. Кәлен асықпады. Ол ашуланбай, түн болмаған кісідей жадырап: «Бала ғой», деп жүрсем, ержеткен екенсің, Балықшылар жадырап сала берді. Еламан: — Жарайды, шаруаңды айт! «Саған кісі керек», — дейді ғой. Мені пайшерiк қып алуға қалайсың? Мұз оятын кісі керек пе? Кәсіп — деді. Ал керек. Ендеше мені ал! — Шодырға бар. Билігі сонда. Міне, сөз! Ендігі жерде сендермен бірге жүріп көрейін, — деді. Ертеңінде Еламанға Андрей келді. Сақ бол. Федоров: «Аудың барлығы жарамсыз», – деп жатыр. Ертең сені бар адамыңмен мұз үстіне айдап шығайын деп жатыр. Мұз әлсіз емес пе? Оны мен де айттым. Бірақ Федоров тыңдамайды. Сақ бол! Тек абай- лап сөйлес! — деп кетті Иван. ВСЕ ГЛАГОЛЫ!​

1. Мәтінді оқып, тапсырмаларды орынданыз. ЕЛБАСЫ ТУРАЛЫ ЕСТЕЛІКТЕР Николай Литошка, Елбасының 1958 жылдан бергі досы: «Өз тагдырыма ризамын. Әуелі Нұрсұлтан досыма тәнтімін. Менiн бакытты болуыма осы бір казак азаматы көмектесті. Егерде ол болмағанда. Әрине, кѳптiн бiрi боп жүре берер ме едiм? Оның бiздiн отбасымыздын бiр мүшесі боп кеткендігін өз ауызынан естідiңiздер ғой. Анам марқұм оны өз ұлындай жақсы көретін. Оған шексіз көнілмен сенетiн. Маган: «Осы досынды ренжітпе. Ол саган пана болады», деп жиi ескертетін. Сенесіз бе, Нұрсұлтан Әбішұлы училищеде окып жүргенiнде украиндықтарға қазақтың әнін тындатты. Өнерін көрсетті. Жастар арасындағы концерт өз алдында, ол Днепродзержинск теледидары арқылы қазақ жастарының ішінен енерпаздарын тандап, жергілікті халыкка ләззат сыйлаттырды. Мен сол кезде домбыра дегенді бірінші рет кердім. Нұрсұлтанның әншілігіне куә болдым. Мен ғана емес, менiң жерлестерім онын өз ұлты үшін, өз халқы үшін жаратылғандығын сезіндік. — Литошка мырза казiр Астанада тұрады. Достык деп, міне, осыны айтыңыз. Сонау 1960- жылдары Днепр жерінде Қазақстанның болашағын ешкiмнен кем кылмаймын деп патриоттық сезіммен барганда достық пейілімен кол созган, туысқаннан да артык бауыр боп кеткен украин жігітінің өмір бойы казак досымен жұп жазбай келе жатқандығын жастарымызға ұлағатты тағылым болса керек.(172 сөз) 1. Мәтінде көтерілген мәселені анықтаңыз. 2. Мәселеге қатысты бiр ашық сұрақ құрастырыңыз. 3. Мәселе окырманға қандай ой салады? 2 болжамынызды жазыныз. Очень срочно пожалуйста ​

ПОМОГИТЕ ПОЖАЛУЙСТА

Әліш Үмбеталовтың теміржолда қызмет істегеніне жиырма жыл толуы қарсаңында, ол үлкен бастаманың иесі болды. Оның поездарды тоқтаусыз жөнелтудегі бастамасын бүкіл Түрксіб теміржолшылары қуана қарсы алды. Осы мәселеге байланысты Түрксіб басқармасында болған жиын оның өміріндегі ең бір белді кезең болды.Кеше кеште қызметте тұрған Әліш Үмбеталовқа станция бастығы Орынбаев бір пакет әкеліп тапсырды да:— Қазір сен жұмыстан шығып, үйіңе барып жуынып, маған кел, мен сені осында күтемін, екеуміз қазір Алматыға жүреміз, — деді.— Не жұмысқа жүреміз?Асығып бара жатқан станция бастығы оған жауап берудің орнына:— Тез кел! — деді әлгі сөзін қайталап.Әліш жұмыс киімін тастап, пакет ойына түсіп ашып оқып еді, «станция бастығы екеуіңіз келесіз, сіз кеңеске қатысушыларға өз жұмысыңыз туралы әңгіме айтасыз» деген шақыруға жол бастығы қол қойыпты. Әліш сасыңқырап қалды.— Дайындықсыз қалай сөйлеймін, міне, қызық.Ол орнынан тұрып тез киінді де, станция бастығына келіп барлық жағдайын, өзінің даярлығының жоқтығын да ескертті.— Ештеңе етпейді, — деді Орынбаев, — даярлықтың керегі жоқ. Ондағылардың бәрі өзіңдей теміржолшылар, өзіңнің жұмыс тәжірибеңді жай ғана әңгімелеп бересің.Әліш әлі де жүрексініп келеді. Поезд ішінде де ол қобалжумен болды. «Әңгімені неден бастаймын» деп Орынбаевтан қайта-қайта сұрай берді. Сол күні олар қонақ үйге түсті де, таңертең жол басқармасына келді. Кеңес күндізгі сағат он бірде басталды.Алдымен жол бастығы баяндама жасады, сонан соң Әлішке сөз берді.Біраз қысылыңқырап қалған Әліш аздан соң сөйлеп кетті. Ол өзінің жұмысына байланысты жағдайларды, іс әдісін бір жарым сағат айтты. Біраз сұраулар болды. Оған жауап беріп, Әліш орнына келіп отырды.— Көп сөйлеп кеттім бе? — деп сұрап қойды ол жанындағы Орынбаевтан.— Жоқ, әдемі сөйледің, бағана сонша қорқып едің, өзің шешен екенсің ғой. Мәжіліс аяқталар кезде жол бастығы Андреев орнынан тұрды да:— Кеңестің аяғы мейрамға айналатын болды, жолдастар, — деді. — Біздің жолдасымыз Әліш Үмбеталов үкімет наградасына ие болды. Мына «Правда» газетінде Указ басылыпты.

Вставить недостающее

1. Әліш . 20 жыл жұмыс істеп, үлкен бір іс бастады.

2.Түpксіб жұмысшылары Әліштің поездарды . жөнелту идеясын қуанышпен қабылдады.

3.Әліш Үмбеталов теміржолдағы жиырма бес жыл . сіңірген еңбегі үшін орденмен марапатталды.

4.Бүкіл Түрксіб теміржолшылары . қарсы алды

5.Поезд ішінде де ол . болды.